Türk – İsviçre Borçlar Hukukunda Aldatma

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ......................................................................................................................... V

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... VII

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ IX

KISALTMALAR CETVELİ ................................................................................... XVII

GİRİŞ .............................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

İRADE BOZUKLUĞU TÜRÜ OLARAK ALDATMA

I. KANUNİ DÜZENLENME .........................................................................................3

A. Pozitif Düzenleme ................................................................................................3

B. Tanım ....................................................................................................................4

C. Hükmün Amacı .....................................................................................................6

1. Genel Olarak .....................................................................................................6

2. İrade Özerkliğinin Korunması ..........................................................................8

3. İşlem Güvenliğinin Korunması ....................................................................... 11

4. Kanaatimiz ...................................................................................................... 13

D. Hükmün Hukuki Niteliği .................................................................................... 14

1. Genel Olarak ................................................................................................... 14

2. Emredici – Yedek Hukuk Kuralı Ayrımı Açısından ....................................... 14

3. Genel Hüküm Özelliği .................................................................................... 16

II. BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI ......................................... 18

A. Genel Olarak ....................................................................................................... 18

B. Yanılma ............................................................................................................... 19

1. Genel Olarak ................................................................................................... 19

2. Açıklamada Yanılma ...................................................................................... 20

a. Genel Olarak .............................................................................................. 20

b. Açıklamada Yanılanın Gerçek İradesinin Açıklamanın Muhatabı Tarafından Bilinmesi ve Aldatma .............................................................. 21

b. Açıklamada Yanılanın Gerçek İradesinin Açıklamanın Muhatabı Tarafından Bilinmemesi ve Aldatma ......................................................... 23

3. Temel Yanılması ............................................................................................. 25

C. Korkutma ............................................................................................................ 30

D. Aşırı Yararlanma ................................................................................................ 33

E. Ayıptan Doğan Sorumluluk ................................................................................ 37

III. ALDATMANIN UNSURLARI ............................................................................. 41

A. Genel Olarak ....................................................................................................... 41

1. Unsurlara İlişkin Ayrımlar .............................................................................. 41

2. Tercih Ettiğimiz Ayrım ................................................................................... 42

3. Unsurların İspatı ............................................................................................. 43

B. Kasıtlı ve Hukuka Aykırı Aldatıcı Davranış ....................................................... 44

1. Genel Olarak ................................................................................................... 44

2. Aldatıcı Davranış ............................................................................................ 45

a. Aldatıcılık ................................................................................................... 45

b. Aktif Davranış ve Pasif Davranış Ayrımı .................................................. 48

aa. Genel Olarak ........................................................................................ 48

bb. Aktif Davranış ..................................................................................... 51

cc. Pasif Davranış ...................................................................................... 57

aaa. Genel Olarak ................................................................................. 57

bbb. Bilgilendirme Yükümlülüğünün Doğumu .................................... 59

ccc. Aldatma Açısından Bilgilendirme Yükümlülüğünün İhlali (Kasıtlı Davranış Niteliğinin Etkisi) ............................................. 69

dd. Aktif ve Pasif Davranış Ayrımı Bağlamında Yöneltilen Soruya Doğru Yanıt Vermemek ............................................................................ 70

3. Aldatma Kastı ................................................................................................. 73

a. Genel Olarak .............................................................................................. 73

b. Kasıtlı Davranışın Özellikleri..................................................................... 77

c. Aktif ve Pasif Davranış Ayrımı Açısından ................................................. 80

4. Hukuka Aykırılık ............................................................................................ 81

a. Genel Olarak .............................................................................................. 81

b. Hukuka Uygunluk Sebebi Bulunması ........................................................ 84

c. Hukuka Aykırılık Unsuru Vasıtasıyla Aldatma Hükmünün Uygulama Alanının Daraltılması Görüşü .................................................................... 86

aa. Genel Olarak ........................................................................................ 86

bb. Kanaatimiz .......................................................................................... 88

C. Saikte Yanılma .................................................................................................... 89

1. Genel Olarak ................................................................................................... 89

2. Saik ve Yanılma .............................................................................................. 90

3. Basit Saik ve Temel Saik ................................................................................ 96

4. Geçmiş, Mevcut ve Gelecekteki Olguların Saik Teşkil Etmesi ...................... 97

a. Genel Olarak .............................................................................................. 97

b. Aldatma Hükmü Açısından Kanaatimiz................................................... 101

D. Hukuki İşlemin Kurulmuş Olması .................................................................... 103

E. Nedensellik Bağı ............................................................................................... 106

1. Genel Olarak ................................................................................................. 106

2. Asli Aldatma ve Fer’i Aldatma ..................................................................... 106

3. Çift Nedensellik Bağı .................................................................................... 109

a. Genel Olarak ............................................................................................ 109

b. Birinci Nedensellik Bağı .......................................................................... 109

c. İkinci Nedensellik Bağı ............................................................................ 113

4. Nedensellik Bağının Türü ............................................................................. 115

F. Üçüncü Kişinin Aldatmasında Karşı Tarafın Kötüniyeti .................................. 118

1. Genel Olarak ................................................................................................. 118

2. Üçüncü Kişi .................................................................................................. 120

a. Genel Olarak ............................................................................................ 120

b. Gerçek Olmayan Üçüncü Kişi.................................................................. 122

3. Kötüniyet ...................................................................................................... 126

a. Genel Olarak ............................................................................................ 126

b. Aldatmayı Bilmeyen Sözleşmenin Karşı Tarafının Kötüniyeti ................ 131

c. TBK m. 36/f. 2 Hükmünün “Bilecek Durumda Olma” Açısından Örtülü Boşluk Barındırıp Barındırmağı ................................................... 134

aa. Örtülü Boşluk Görüşü ........................................................................ 134

bb. Kanaatimiz ........................................................................................ 136

İKİNCİ BÖLÜM

ALDATMANIN HUKUKİ SONUÇLARI

I. GENEL OLARAK .................................................................................................. 139

II. ALDATMANIN HUKUKİ İŞLEMİN GEÇERLİLİĞİNE ETKİSİ ...................... 139

A. Genel Olarak ..................................................................................................... 139

B. İptal Edilebilirlik Kavramı ................................................................................ 142

C. İrade Bozukluğu Hâllerinin Hukuki İşlemin Geçerliliği Üzerindeki Etkilerine İlişkin Teoriler ................................................................................. 145

1. Teorilerin Ortak Yönleri ............................................................................... 145

2. Geçersizlik Teorisi ........................................................................................ 147

3. İptal / İptal Kabiliyeti Teorisi ....................................................................... 151

4. Tek Taraflı Bağlamazlık / Bölünmüş Geçersizlik Teorisi............................. 155

5. Teoriler Bağlamında Uygulamanın Meseleye Yaklaşımı ............................. 159

a. İsviçre Federal Mahkemesi’nin Yaklaşımı ............................................... 159

b. Yargıtay’ın Yaklaşımı .............................................................................. 160

6. Kanaatimiz .................................................................................................... 161

III. İPTAL HAKKI ..................................................................................................... 164

A. Genel Olarak ..................................................................................................... 164

B. Tanımı, Hukuki Niteliği ve Doğduğu An ......................................................... 165

1. Genel Olarak ................................................................................................. 165

2. Bozucu ve Değiştirici İptal Hakları .............................................................. 167

C. İleri Sürülmesi ................................................................................................... 170

D. İleri Sürülmesine Yönelik Sınırlandırmalar ...................................................... 174

1. Genel Olarak ................................................................................................. 174

2. Yenilik Doğuran Hak Niteliğinden Kaynaklanan Sınırlandırmalar ............. 175

a. Genel Olarak ............................................................................................ 175

b. Kullanılmakla Sona Ermesi (Tükenmesi) ve Kullanıldıktan Sonra Geri Alınamaması .................................................. 177

c. Koşula veya Süreye Bağlı Olarak Kullanılamaması ................................ 182

3. Dürüstlük Kuralına Dayalı Sınırlandırmalar ................................................. 185

a. Genel Olarak ............................................................................................ 185

b. Yanılmada Dürüstlük Kuralı (TBK m. 34) .............................................. 186

aa. Genel Olarak ...................................................................................... 186

bb. Birinci Fıkra ...................................................................................... 187

cc. İkinci Fıkra......................................................................................... 189

c. TBK m. 34/f. 2’nin Temel Yanılmasına Kıyasen Uygulanabilirliği ........ 193

d. TBK m. 34’ün Aldatmaya Kıyasen Uygulanabilirliği ............................. 197

E. Hakkın Sahibi ve Muhatabı ............................................................................... 201

1. İptal Hakkının Sahibi .................................................................................... 201

a. Genel Olarak ............................................................................................ 201

b. Hukuki İşlem Doğrudan Temsil, Dolaylı Temsil veya Haberci Vasıtasıyla Kurulmuşsa ............................................................................ 202

c. Alacağın Devri, Borcun Üstlenilmesi, Sözleşmenin Devri veya Sözleşmeye Katılma Durumunda ............................................................. 204

aa. Genel Olarak ...................................................................................... 204

bb. Alacağın Devri ve Borcun Üstlenilmesi ............................................ 206

cc. Sözleşmenin Devri ve Sözleşmeye Katılma ...................................... 207

2. İptal Hakkının Muhatabı (İptal Açıklamasının Yöneltileceği Kişi) ............. 212

a. Genel Olarak ............................................................................................ 212

b. Birden Çok Taraflı Hukuki İşlemlerde ..................................................... 212

c. Tek Taraflı Hukuki İşlemlerde ................................................................. 212

d. Temsilci Vasıtasıyla Kurulmuş Hukuki İşlemlerde ................................. 213

e. Alacağın Devri ve Borcun Üstlenilmesi Durumunda ............................... 213

f. Sözleşmenin Devri ve Sözleşmeye Katılma Durumunda ......................... 214

F. İleri Sürülmesinin Sonuçları .............................................................................. 215

1. Genel Olarak ................................................................................................. 215

2. Hukuki İşlemin Hüküm Doğurmasının Sona Ermesi .................................... 217

a. Genel Olarak ............................................................................................ 217

b. Tam İptal Yaptırımı.................................................................................. 219

aa. Genel Olarak ...................................................................................... 219

bb. Bozucu İptal Hakkının İleri Sürülmesinin Bir Sonucu Olarak .......... 219

cc. Değiştirici İptal Hakkının İleri Sürülmesinin Bir Sonucu Olarak ...... 223

c. Kısmi İptal Yaptırımı ............................................................................... 224

aa. Genel Olarak ...................................................................................... 224

bb. Bozucu İptal Hakkının İleri Sürülmesinin Bir Sonucu Olarak .......... 226

cc. Değiştirici İptal Hakkının İleri Sürülmesinin Bir Sonucu Olarak ...... 228

d. Tam İptal ve Kısmi İptal Ayrımı Açısından Üçüncü Kişinin Aldatması ................................................................................................. 230

e. Sürekli Borç İlişkilerinde İptal ................................................................. 231

aa. Genel Olarak ...................................................................................... 231

bb. İfasına Başlanmamış Sürekli Borç İlişkilerinde ................................ 232

cc. İfasına Başlanmış Sürekli Borç İlişkilerinde ..................................... 232

3. Sözleşmenin Tasfiyesi .................................................................................. 237

G. İptal Hakkının Sona Ermesi .............................................................................. 243

1. Genel Olarak ................................................................................................. 243

2. İptal Hakkından Feragat Edilmesi................................................................. 243

a. Aldatmanın Öğrenilmesinden Sonra Feragat ........................................... 244

b. Aldatmanın Öğrenilmesinden Önce Feragat ............................................ 246

3. Hak Düşürücü Sürenin Dolması ................................................................... 252

a. Genel Olarak ............................................................................................ 252

b. Hak Düşürücü Sürenin İşlemesi ............................................................... 255

c. TBK m. 39/f. 1 ile İptal Hakkı Sahibinin Sessizliğine Karine / Varsayım Yoluyla Feragat Sonucu Bağlanıp Bağlanmadığının Değerlendirilmesi ..................................................................................... 260

d. Azami Süre ile Sınırlandırılmış Olup Olmadığı ....................................... 262

4. Hakkın Etkisizleşmesi ................................................................................... 267

IV. ALDATILANIN UĞRADIĞI ZARARIN TAZMİNİ ......................................... 268

A. Genel Olarak ..................................................................................................... 268

B. Tazminat Sorumluluğunun Hukuki Niteliği ...................................................... 271

1. Genel Olarak ................................................................................................. 271

2. Karşı Tarafın Aldatması ................................................................................ 275

3. Aldatan Üçüncü Kişinin Sorumluluğu .......................................................... 280

4. Üçüncü Kişinin Aldatmasında Karşı Tarafın Sorumluluğu .......................... 282

C. İptal ile Tazminat Arasındaki İlişki ................................................................... 284

1. İptal Hakkının İleri Sürülmesi Hâlinde ......................................................... 284

2. İptal Hakkının İleri Sürülmeksizin Sona Ermesi Hâlinde ............................. 286

a. TBK m. 39/f. 2'nin Değerlendirilmesi ...................................................... 286

b. Zararın Belirlenmesi Açısından Önemi .................................................... 287

c. Aldatılanın İptal Hakkını İleri Sürmesinin Kendisinden Beklenemeyeceği Hâllerde Tazminat....................................................... 289

D. Zamanaşımı Süresi ve İşlemeye Başlayacağı An ............................................. 290

1. Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk ................................................................ 290

a. Genel Olarak ............................................................................................ 290

b. İki Yıllık Süre........................................................................................... 290

c. On Yıllık Süre .......................................................................................... 292

d. Ceza Davasının Zamanaşımı Süresi ......................................................... 293

2. Edim Yükümlülüğünden Bağımsız Borç İlişkisine Aykırılıktan Doğan Sorumluluk .................................................................................................... 298

E. Aldatma Def’i.................................................................................................... 299

SONUÇ ...................................................................................................................... 303

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 313