Tüketici Hukukunda Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümleri ve Denetimi

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ III

İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. V

KISALTMALAR .........................................................................................................XI

GİRİŞ

I. KONUNUN ÖNEMİ VE SORUNUN ORTAYA KONULMASI .............................. 1

II. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ....................................................................... 8

III. TERMİNOLOJİ...................................................................................................... 14

IV. ARAŞTIRMA PLANI ........................................................................................... 18

BİRİNCİ BÖLÜM

MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN TANIMI, UNSURLARI , ÖZELLİKLERİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ İLE UYGULAMA ALANI

I. MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN TANIMI, UNSURLARI, ÖZELLİKLERİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ ...................................... 19

A. Tanımı ................................................................................................................... 19

B. Unsurları ............................................................................................................... 20

1. Hükmün Önceden Hazırlanmış (Formüle Edilmiş) Olması ve Sözleşmenin Yapılmasından Önce Tüketiciye Sunulmuş Olması ......................................... 20

2. Hükmün İçeriği Hakkında Tüketiciye Müzakere İmkânı Tanınmadan Sözleşmeye Dahil Edilmiş Olması ................................................................... 38

C. Özellikleri ............................................................................................................. 44

1. Sağladığı Avantajlar......................................................................................... 44

a. Rasyonalizasyon Faydası............................................................................... 44

b. Sözleşme Risklerinin Devrini Sağlaması ...................................................... 45

2. Doğurduğu Sorunlar......................................................................................... 45

a. Sözleşme Hakkında Bilgi Eksikliği Sorunu Doğurması ................................ 45

b. Sözleşme Yapma Zorunluluğu Doğurması ................................................... 46

D. Hukuki Niteliği ..................................................................................................... 47

II. MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN UYGULAMA ALANI ..................................................................................................................... 49

A. Objektif Uygulama Alanı ..................................................................................... 49

1. Tüketici İşlemleri Özellikle Tüketici Sözleşmesi ............................................ 49

a. Genel Olarak ................................................................................................. 49

b. Tüketici İşlemi .............................................................................................. 50

c. Tüketici Sözleşmesi ....................................................................................... 58

B. Sübjektif Uygulama Alanı .................................................................................... 62

1. Tüketici ............................................................................................................ 62

a. Tanımı ........................................................................................................... 62

b. Unsurları........................................................................................................ 66

aa. Gerçek ya da Tüzel Kişi Olması ............................................................ 66

aaa. Gerçek Kişiler ................................................................................ 67

bbb. Tüzel Kişiler .................................................................................. 69

bb. Mal veya Hizmeti Ticari ya da Mesleki Olmayan Amaçlarla Edinmesi ................................................................................................ 72

cc. Mal ya da Hizmeti Karma Amaçlarla Edinmesi .................................... 74

dd. Mal ya da Hizmet Edinme Amacının Sonradan Değişmesi ................... 75

2. Girişimci .......................................................................................................... 76

a. Satıcı veya Sağlayıcı ..................................................................................... 76

aa. Tanımı .................................................................................................... 76

bb. Unsurları ................................................................................................ 77

aaa. Gerçek ya da Tüzel Kişi Olması ..................................................... 77

bbb. Mal ya da Hizmeti Ticari veya Mesleki Amaçla Sunması ............. 79

b. Konut Finansmanı Kuruluşu ......................................................................... 80

c. Kredi Veren ................................................................................................... 81

d. Tasarruf Finansman Şirketi ........................................................................... 82

İKİNCİ BÖLÜM

MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN DENETİMİ

I. MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN YARGI YOLUYLA DENETİMİ ........................................................................................... 83

A. Genel Olarak ......................................................................................................... 83

B. Amacı ve Nedenleri .............................................................................................. 85

C. Denetimle İlgili Yasal Düzenlemenin Hukuki Dayanağı Olarak 93/13 Sayılı Avrupa Birliği Direktifi ........................................................................................ 88

1. Genel Olarak .................................................................................................... 88

2. Direktifin Amacı .............................................................................................. 89

3. Direktifin Konu ve Kişi Bakımdan Uygulama Alanı ....................................... 90

4. Direktif Kapsamındaki Korumadan Yararlanabilmenin Şartı Olarak Hükmün Müzakere Edilmemiş Olması ............................................................ 91

D. Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümlerinin Kapsam (Yürürlük) Denetimi .... 92

1. Genel Olarak .................................................................................................... 92

2. Konusu ve Amacı ............................................................................................. 94

3. İlişkilendirme Anlaşması ................................................................................. 97

4. Müzakere Edilmemiş Hükümlerin Sözleşme İçeriğine Dâhil Olması için Gerekli Koşullar ............................................................................................. 100

a. Genel Olarak ............................................................................................... 100

b. Müzakere Edilmemiş Hükümler Hakkında Tüketiciye Açıkça Bilgi Vermesi ...................................................................................................... 103

c. Müzakere Edilmemiş Hükümlerin İçeriğini Öğrenme İmkânını Tüketiciye Sağlaması .................................................................................. 107

d. Müzakere Edilmemiş Hükümlerin Sözleşmeye Dahil Olmasına Tüketicinin Onay Vermesi ............................................................................. 112

aa. Tam (Bilinçli) Kabul ............................................................................ 113

bb. Global (genel-toptan) Kabul ................................................................ 116

e. İlan Konusu Yapılan Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümleri ve Denetimi ..................................................................................................... 120

aa. Denetimin Hukuki Dayanağı Olarak Güven Sorumluluğu .................. 121

aaa. Genel Olarak ................................................................................. 121

bbb. Tanımı, Niteliği ve Unsurları ....................................................... 122

ccc. Güven Sorumluluğu ile Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Koruma Yükümlülüklerinin Dayanağı Olarak Culpa In Contrahendo Sorumluluğu Arasındaki İlişki ............................... 124

(a). Genel Olarak ......................................................................... 124

(b). Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Kusurlu Sorumluluk (Culpa in Contrahendo) ......................................................... 125

(c). Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Koruma Yükümlülüklerinin İhlali ....................................................... 132

(1). Edim Yükümlülükleri ve Koruma Yükümlülükleri Ayrımı ............................................................................. 132

(2). Koruma Yükümlülükleri ................................................. 135

ddd. Sorumsuzluk Kaydı Niteliğindeki Müzakere Edilmemiş Hükümlerin Güven Kuralı Gereği Geçersiz Sayılması ................ 140

5.Saydamlık (Şeffaflık) Kuralı ........................................................................... 145

6. Sözleşmenin Niteliğine ve İşin Özelliğine Yabancı Hükümlerin Sözleşme İçeriğine Dâhil Olamaması (Özel Kapsam Denetimi) .................................... 151

a. Genel Olarak ............................................................................................... 151

b. Müzakere Edilmemiş Hükümlerin Sözleşmenin Niteliğine ve İşin Özelliğine Yabancı Olması ......................................................................... 153

7. Kapsam Denetiminin Sonuçları ..................................................................... 159

a. Genel Olarak ............................................................................................... 159

b. Yazılmamış Sayılma ................................................................................... 160

c. Yazılmamış Sayılmanın Sözleşmeye Etkisi ................................................ 162

E. Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümlerinin Yorum Yoluyla Denetimi ........ 165

1. Genel Olarak .................................................................................................. 165

2. Konusu ve Amacı ........................................................................................... 166

3. Yorumda Takip Edilecek Yöntem ................................................................. 169

a. Bireysel Anlaşmanın Önceliği Kuralı.......................................................... 170

b. Belirsizlik (Açık Olmama) Kuralı ............................................................... 173

c. Daraltıcı Yorum Kuralı ............................................................................... 179

d. Objektif Yorum Kuralı ................................................................................ 180

F. Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümlerinin İçerik Denetimi ........................ 181

1. Genel Olarak .................................................................................................. 181

2. Konusu ve Amacı ........................................................................................... 182

3. İçerik Denetiminde Belirleyici Esaslar .......................................................... 184

a. Haksız Şart ve Unsurlarının Tespit Edilmesi............................................... 186

aa. Haksız şart kavramı ve Tanımı ........................................................... 186

bb. Haksız Şartın Unsurları ....................................................................... 189

aaa. Hükmün Tüketici ile Müzakere edilmeden Sözleşmeye Dahil Edilmiş Olması ............................................................................ 191

bbb. Hükmün Tarafların Sözleşmedeki Hak ve Yükümlülükleri Arasında Tüketici Aleyhine Dengesizliğe Neden Olması............ 192

(a). Tarafların Hak ve Yükümlülükleri Arasındaki Dengesizliğin Belirlenmesi .................................................. 192

(b). İçerik Denetiminin Sübjektif Kriteri Olarak Tüketici Aleyhine Sözleşmede Dengesizlik ........................................ 195

(c). Sözleşmedeki Dengesizliğin Tespit Edilmesinde Hâkimin Yararlanacağı Denetim Ölçütleri .......................................... 199

(1). TSHŞHY Ekinde Düzenlenen Haksız Şart Örnekleri ..... 199

(2). Önemli Haksız Rekabet Hallerine İlişkin TTK m. 55/ f. 1 (f)’de Düzenlenen Denetim Ölçütleri............. 205

(i) Kendisinden Sapılan Mevcut Kanuni Düzenlemeler Kriteri .......................................................................... 209

(ii) Sözleşmenin Niteliğine Aykırı Hak ve Borç Dağılımı Öngörme Kriteri ......................................................... 211

d. Dengesizliğin Haksız Şarta Neden Olabilecek Nitelikte Olup Olmadığının Değerlendirilmesinde Genel ve Objektif Denetim Kriteri Olarak Dürüstlük Kuralı ......................................................................................... 215

aa. Genel Olarak ........................................................................................ 215

bb. İçerik Denetiminin Genel ve Objektif Denetim Ölçütü Olarak Dürüstlük Kuralı .................................................................................. 219

e. Özel İçerik Denetimi: Değiştirme Yasağı ................................................... 226

4. İçerik Denetiminin Sınırları (İçerik Denetimine Tabi Tutulamayan Sözleşme Hükümleri) ..................................................................................... 227

aa. Edim ve Karşı Edim Hakkındaki Hükümler ........................................ 227

bb. İç Hukuk ya da Uluslararası Bir Anlaşma Hükmünün Tüketici Sözleşmesinde Yer Alması .................................................................. 233

5. İçerik Denetiminin Sonuçları ......................................................................... 235

aa. Haksız Şartın (Adil Olmayan Sözleşme Hükümlerinin) Yaptırımı ...... 235

bb. Geçersiz Sayılan Haksız Şart Hükümlerinden Sonra Sözleşmenin Hukuki Durumu ................................................................................... 239

II. MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN İDARİ DENETİMİ ............................................................................................................ 244

A. Genel Olarak ....................................................................................................... 244

B. İdari Denetim Merci Olarak Bakanlığın Yetki ve Görevleri ............................... 246

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MÜZAKERE EDİLMEMİŞ SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN YARGILAMA USULÜ

I. GENEL OLARAK .................................................................................................. 255

II. TÜKETİCİ HAKEM HEYETİ .............................................................................. 255

III. ZORUNLU ARABULUCULUK ......................................................................... 258

IV. TÜKETİCİ MAHKEMESİ .................................................................................. 259

A. Görevli ve Yetkili Mahkeme .............................................................................. 261

1. Görevli Mahkeme .......................................................................................... 261

2. Yetkili Mahkeme ........................................................................................... 264

B. Taraflar ............................................................................................................... 267

1. Davacı ............................................................................................................ 267

2. Davalı ............................................................................................................. 277

C. Yargılama Usulü ................................................................................................. 277

D. İspat Yükümlülüğü ............................................................................................. 278

E. Yargılama Giderleri ............................................................................................ 285

SONUÇ ...................................................................................................................... 287

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 303