İşsizlik Psikolojisinin Nüfus Hareketlerine Etkisinde Domino Eşik Teorisi

İÇİNDEKİLER

YAZAR HAKKINDA ................................................................................................ III

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ V

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... VII

TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................... XI

ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................ XIII

KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................... XV

ÖZET ...................................................................................................................... XVII

ABSTRACT .......................................................................................................... XVIII

GİRİŞ ............................................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ÇALIŞMANIN ANLAMI VE İŞSİZLİK PSİKOLOJİSİ

1.1. ÇALIŞMA KAVRAMININ ETİMOLOJİK KÖKENİ VE KAVRAMSAL TANIMI ................................................................................................................. 5

1.2. ÇALIŞMA, İŞ VE İSTİHDAM KAVRAMLARININ AYRIMI ........................... 9

1.3. ÇALIŞMANIN TARİHSEL GELİŞİMİ .............................................................. 10

1.3.1. Sanayileşmemiş Toplumlarda Çalışma ...................................................... 11

1.3.2. Köleci Toplumlarda Çalışma ..................................................................... 11

1.3.3. Feodal Toplum Düzeninde Çalışma .......................................................... 13

1.3.4. Modern Dönemde Çalışma ........................................................................ 14

1.4. ÇALIŞMANIN ANLAMSAL BOYUTU ............................................................ 16

1.5. İŞSİZLİĞİN TEORİK ÇERÇEVESİ ................................................................... 21

1.5.1. İşsizlik Kavramı ve Türleri Üzerine Kuramsal Bir Değerlendirme .......... 21

1.5.2. İşsizlik ve İş Güvencesizliği İlişkisi .......................................................... 25

1.6. İŞSİZLİĞİN PSİKO-SOSYAL ETKİLERİNİ AÇIKLAYAN KURAMSAL YAKLAŞIMLAR ................................................................................................ 26

1.6.1. İşsizliğin Psikososyal Sonuçlarını Açıklayan Özgün Kuramlar ............... 27

1.6.1.1. Evre Teorisi ................................................................................. 27

1.6.1.2. Jahoda’nın Yoksunluk Teorisi ..................................................... 29

1.6.1.3. Sınırlı Aracılık Teorisi ................................................................. 30

1.6.1.4. Vitamin Modeli............................................................................ 31

1.6.2. İşsizliğin Psikososyal Sonuçlarına Uyarlanan Genel Kuramlar ................ 34

1.6.2.1. Psiko-sosyal Gelişim Teorisi ....................................................... 35

1.6.2.2. Öğrenilmiş Çaresizlik Teorisi ...................................................... 36

1.6.2.4. Atfetme ve Anlam Yükleme Teorisi ............................................ 38

1.6.2.5. Beklenti-Değer Teorisi ................................................................ 40

1.6.2.6. Sosyal Bilişsel Kuram ve Öz Yeterlilik Teorisi ........................... 41

1.6.2.7. Stres ve Başa Çıkma Teorisi ........................................................ 42

1.7. İŞSİZLİK PSİKOLOJİSİNİN BELİRLEYİCİLERİ ............................................ 43

1.7.1. Sosyo-Demografik Özellikler ve Beşerî Sermaye ..................................... 45

1.7.2. İşin Merkeziliği ve Bireysel Önemi ........................................................... 47

1.7.3. Bilişsel Değerlendirme Süreçleri ............................................................... 48

1.7.4. Başa Çıkma Kaynakları ............................................................................. 49

1.7.5. Başa Çıkma Stratejileri .............................................................................. 52

1.8. İŞSİZLİK PSİKOLOJİSİNİN ETKİLERİ ............................................................ 53

1.8.1. Psikolojik Sağlık ........................................................................................ 54

1.8.2. Psikosomatik Belirtiler .............................................................................. 57

1.8.3. Aile Dinamikleri ve İlişkiler ...................................................................... 58

1.8.4. İşsizliğin Toplumsal ve Finansal Maliyeti ................................................. 59

İKİNCİ BÖLÜM

İŞSİZLİK VE NÜFUS HAREKETLERİ

2.1. İŞSİZLİK VE DOĞURGANLIK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN TEORİK ÇERÇEVESİ ........................................................................................................ 61

2.1.1. Doğurganlık Kararını Etkileyen Faktörler ................................................. 62

2.1.2. İşsizlik ve Doğurganlık İlişkisini Ele Alan Çalışmalar .............................. 65

2.2. İŞSİZLİK VE EVLİLİK KARARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN TEORİK ÇERÇEVESİ ........................................................................................................ 73

2.2.1. Evlilik Kararını Etkileyen Faktörler .......................................................... 74

2.2.2. İşsizlik ve Evlilik İlişkisini Ele Alan Çalışmalar ....................................... 76

2.3. İŞSİZLİK VE BOŞANMA ARASINDAKİ İLİŞKİNİN TEORİK ÇERÇEVESİ ........................................................................................................ 79

2.3.1 Boşanma Eğilimlerini Etkileyen Faktörler ................................................. 79

2.3.2. İşsizlik ve Boşanma İlişkisini Ele Alan Çalışmalar ................................... 81

2.4. İŞSİZLİK VE İNTİHAR ARASINDAKİ İLİŞKİNİN TEORİK ÇERÇEVESİ .. 89

2.4.1. İntihar Düşüncesi ve Kuramsal Yaklaşımlar ............................................. 91

2.4.2. İşsizlik ve İntihar İlişkisini Ele Alan Çalışmalar ....................................... 94

2.5. TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK VE NÜFUS HAREKETLERİNE İLİŞKİN MAKRO VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................ 100

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞSİZLİK PSİKOLOJİSİNİN NÜFUS HAREKETLERİNE ETKİSİNDE DOMİNO EŞİK TEORİSİ

3.1. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI .......................................................................... 105

3.2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ........................................................... 106

3.3. ARAŞTIRMANIN SORULARI ........................................................................ 107

3.4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ .......................................................................... 107

3.4.1. Araştırmanın Türü ................................................................................... 107

3.4.1.1. Gömülü Teori ............................................................................ 109

3.4.2. Veri Toplama Süreci ................................................................................ 111

3.4.2.1. Veri Toplama Aracı ve Tekniği ................................................. 111

3.4.2.2. Örneklem Seçimi ve Teorik Doygunluk .................................... 112

3.4.2.3. Görüşmelerin Yapılması ............................................................ 113

3.4.2.5. Gözlemin yapılması ................................................................... 113

3.4.2.6. Teorik hassasiyet ....................................................................... 113

3.4.3. Verilerin Kodlanması ve Analiz Süreci ................................................... 114

3.4.4. Araştırmanın Güvenilirliği ve Geçerliliği ................................................ 115

3.4.5. Araştırma Modeli ..................................................................................... 117

3.5. ARAŞTIRMA BULGULARI ............................................................................ 119

3.5.1. Katılımcıların Profiline Yönelik Bulgular ............................................... 120

3.5.2. Kodlama Sonuçlarının Görsel Temsili: Kod Bulutu ve Kod Haritası ..... 123

3.5.3. İşsizliğin Psikososyal ve Nüfus Hareketlerine Etkilerini Açıklayan Kuramsal Model ...................................................................................... 126

3.5.3.1. Psikolojik Kırılma ...................................................................... 127

3.5.3.1.1. İşsizlik Algısı (Gizli Başlangıç Noktası) ............................ 127

3.5.3.1.2. İşsizliğin Psikolojik Etkisi ................................................. 131

3.5.3.1.3. İşsizliğin Benlik Algısına Etkisi ........................................ 135

3.5.3.1.4. İşsizliğin Yaşam Rutinine Etkisi ........................................ 141

3.5.3.2. Sosyal İzolasyon ve Tutunma Arayışları ................................... 145

3.5.3.2.1. Sosyal İlişkilere Yansıma .................................................. 145

3.5.3.2.2. Destek Sistemleri ............................................................... 151

3.5.3.2.3. Alternatif Arayışlar ............................................................ 155

3.5.3.2.4. Manevi Tutunma ................................................................ 160

3.5.3.3. İlişkisel Gerilim ve Nüfus Hareketlerindeki Dönüşüm .............. 164

3.5.3.3.1. İlişkisel Gerilim ................................................................. 164

3.5.3.3.2. Ailevi Kararlar ................................................................... 168

3.5.3.4. Varoluşsal Kopuş ve Tutunma Kaybı ........................................ 177

3.5.4. İşsizlik ve Çalışma Deneyiminin Karşılaştırılmasına Yönelik Bulgular .................................................................................................. 182

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ............................................................................ 201

KAYNAKÇA ............................................................................................................ 211

EK 1: NİTEL ARAŞTIRMA SORU FORMU .......................................................... 239