İdare Ajanının Pasif Husumet Bağışıklığı

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ......................................................................................................................... V

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... VII

ÖZET ........................................................................................................................... XI

ABSTRACT ................................................................................................................ XI

GİRİŞ .............................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

FRANSA DENEYİMİ: İDARE AJANININ PASİF HUSUMET BAĞIŞIKLIĞININ NORM OLARAK İNŞASI

I. Devletin Sorumsuzluğu İlkesinden Ayrılış .................................................................7

II. Pasif Husumet Bağışıklığının Kaldırılmasının Olağan Sonuçları ..............................9

III. Pasif Husumet Bağışıklığı Normun Evrimi ............................................................ 13

A) Kusurların Birleşmesi (Cumul de fautes) ............................................................ 13

B) Sorumluluğun Birleşmesi (Cumul des Responsabilités) ..................................... 15

1) Sorumlulukların Birleşmesinde Kişisel Kusurun Hizmet İçinde İşlenmiş Olması Şartı .................................................................................................... 18

2) Sorumlulukların Birleşmesinde İdarenin Sorumluluğunun Hizmet Dışında İşlenen Kişisel Kusurlara Doğru Genişlemesi................................................. 19

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE DENEYİMİ: YARGILAMA USULÜ SORUNLARININ YARATTIĞI BELİRSİZLİK

I) UYUŞMAZLIK YARGISI AÇISINDAN USUL SORUNLARI ............................. 23

A) İdare Ajanına Husumet Yöneltildiğinde Yargı Yolu Uyuşmazlığı Usulü.......... 25

B) Adli Yargıcın Görev Sınırını Belirlemek ............................................................ 28

C) Uyuşmazlık Mahkemesinin Görev Sınırı Sorunu ............................................... 31 VIII

1) Pasif Husumet Bağışıklığına İlişkin Düzenlemenin Bulunmaması ................ 36

2) Davacının Husumet Yöneltme Tercihine ve Hukuksal Nitelemesine Müdahale Olanağının Bulunmaması ............................................................... 38

D) Mağdurun İkili Husumet Tercihi ve Atipik Vakıalar .......................................... 44

1) İkili Pasif Husumet Sorununun Çözümü ......................................................... 44

2) Hizmet Kusuru, İdare Ajanının Kişisel Kusuru ve Özel Kişinin Kusurunun Birleşmesi ....................................................................................................... 50

II. YARGILAMA USULLERİ ARASINDAKİ UYUMSUZLUK SORUNLARI....... 51

A) Adli Yargıcın Yargılamayı Sonlandırma Seçenekleri ......................................... 52

1) Davanın Pasif Husumet Yokluğundan Reddi .................................................. 52

2) Davanın Yargı Yolu Caiz Olmadığından Reddi .............................................. 54

B) İdari Yargılama Usulünde Dava Açma Süreleri .................................................. 55

C) Davalının İdare Olması Zorunluluğu Bakımından .............................................. 58

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:

PASİF HUSUMET BAĞIŞIKLIĞI NORMUNUN YORUMU VE KAPSAMI

I. SORUMLULUK İDDİASININ KAMU YARARI AMACIYLA YÖNLENDİRİLMESİ .............................................................................................. 63

A) Mağdurun Tazminata Erişim Güvencesi ............................................................. 64

1) Mağduru Tazminat Güvencesine Zorlama Sorunu .......................................... 64

2) Anayasa’nın Sağladığı Tazminat Güvencesi ................................................... 65

a) Tazminat Güvencesinin Muhatapları ve Konusu ....................................... 65

b) Güvence Sahibi Mağdurun Husumet Yöneltme Tercihi ............................ 68

B) İdare Ajanını Sorumluluk İddiasına Karşı Koruma Amacı ................................. 69

1) Kamusal Sorumluluk Kuramının İdare Ajanına Sağladığı Sınırlı Güvence ... 69

2) Anayasa’nın Düzenlediği Pasif Husumet Bağışıklığı Güvencesi .................... 73

a) İdare Ajanı Statüsü: Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri ....................... 73

b) Anayasa’nın Düzenlediği Nedensellik Varsayımı: “Yetkilerini Kullanırken” Şartı ...................................................................................... 74

II) NEDENSELLİK VARSAYIMI AÇISINDAN YARGILAMA USULÜ ................ 76

A) Adli yargıç kusur araştırması yapamaz görüşü ................................................... 80

B) Adli yargıç nedensellik araştırması yapabilir görüşü .......................................... 82

C) Anayasa’nın Eksik ve Yanılgılı Yorumu ............................................................ 87

D) 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun Düzenlemesi ..................................... 96

III) NEDENSELLİK İLİŞKİSİNİ BELİRLEME ÖLÇÜTLERİ ................................ 100 IX

A) Zaman (mesai) ve Zamana Bağlı Statü ............................................................. 103

B) İdareye Ait Her Türlü Aracın Statüye Bağlı Olarak Kullanılması ................... 106

C) Vakıanın Sebebi ve Failin Amacını Gösteren Olgular ...................................... 109

1) Kişisel Kusurun Ciddiyeti Sorunu ................................................................. 109

2) Kişisel Kusurun Ölçütü Olarak Fiilin Suç Niteliği ........................................ 114

D) İdarenin İdare Ajanı Üzerindeki Gözetim ve Denetim Yükümlülüğü Bakımından Nedensellik İlişkisi ....................................................................... 118

IV) FİİLİ YOL VE KİŞİSEL KUSUR KATEGORİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ ... 120

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

PASİF HUSUMET BAĞIŞIKLIĞI NORMUNUN UYGULAMASI

I) KİŞİNİN BEDEN BÜTÜNLÜĞÜNÜN ZARAR GÖRMESİ................................ 126

A) Kolluk Şiddeti ................................................................................................... 127

1) Adli Kolluk Şiddeti ....................................................................................... 127

2. İdari Kolluk Şiddeti ....................................................................................... 130

B) Eğitim Kurumlarında Şiddet ............................................................................. 132

C) Görev Gereği Bulundurulan Silahtan Kaynaklanan Zarar ................................ 133

D) Tıbbi Müdahaleden Doğan Zarar ...................................................................... 136

II) KİŞİLİK HAKLARININ İHLAL EDİLMESİ ...................................................... 138

A) Hakaret veya Uygunsuz İfadeler ....................................................................... 139

B) Rıza Dışı Uygulamalar ...................................................................................... 142

C) İhbar ve Şikayetler ............................................................................................ 142

D) Psikolojik Taciz (Mobbing) .............................................................................. 144

III) MALVARLIĞI ZARARI..................................................................................... 147

A) Emaneti Zimmete Geçirme ............................................................................... 147

B) Sahtecilik, Dolandırıcılık .................................................................................. 148

IV) İŞLEM YAPMA YETKİSİNİN KİŞİSEL İSTİSMARI ...................................... 149

A) Hukuka Aykırı İşlemden Doğan Zarar .............................................................. 149

B) Yargı Kararlarının Uygulanmaması .................................................................. 152

SONUÇ ...................................................................................................................... 155

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 159

DİZİN ......................................................................................................................... 161