İÇİNDEKİLER

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ XI

İÇİNDEKİLER. XIII

KISALTMALAR XXVII

TABLOLAR LİSTESİ XXXIII

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GENEL BAKIŞ VE BAZI HÜKÛMET SİSTEMİ UYGULAMALARI

1. GENEL OLARAK 23
2. KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GÖRE HÜKÛMET SİSTEMLERİ 27
   1. Parlamenter Hükûmet Sistemi. 34
      1. Genel Olarak. 39
      2. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Birleşik Krallık Uygulaması (Westminster Sistemi ya da Çoğunlukçu Sistem) ve Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler 51
         1. Parlamento: Lordlar Kamarası ve Avam Kama- rası 66
            • Lordlar Kamarası (House of Lords). 67
            • Avam Kamarası (House of Commons) 69
         2. Yürütme Organı: Kral/Kraliçe ve Kabine. 74

• Kral/Kraliçe (The Crown) 74
• Kabine (Cabinet): Başbakan ve Bakanlar. 79
  • Gölge Kabine (Shadow Cabinet). 83
    1. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki- ler 83
       • Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 84
       • Devlet Başkanının Kanunları Veto Yetkisi . 87
       • Devlet Başkanının Avam Kamarası’nı Fesih Yetkisi 88
       • Prorogation 90
       • İkincil Kanunlar ya da İkincil Yasama Biçim- leri 92
       • Karşı İmza Kuralı 94
       • Parlamento’nun Yürütme Organını Denetle- me Araçları 96
         • Güven Oylaması/Güvensizlik Oylama- sı 96
         • Yazılı ve Sözlü Soru 97
         • Görüşmeler. 99
         • Komisyonlar ya da Komiteler 100

3. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Federal Almanya Cumhuriyeti Uygulaması ve Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 104
   1. Yasama Organı: Federal Meclis (Bundestag) ve Federal Konsey (Bundesrat) 105
   2. Yürütme Organı: Federal Cumhurbaşkanı ve Federal Bakanlar Kurulu    116
      • Federal Cumhurbaşkanı (Bundespräsident)

. 116

• Federal Bakanlar Kurulu (Bundesregierung): Federal Başbakan (Şansölye) ve Federal Bakanlar 126

1. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İliş- kiler 132
   • Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 132
   • Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Veto Yetkisi

. 135

• Cumhurbaşkanı’nın Federal Meclis’i Fesih Yetkisi 136
• Kanun Hükmünde Kararnameler. 137
• Zorunlu ya da İvedi Yasama Durumu. 139
• Karşı İmza Kuralı 140
• Parlamentonun Yürütme Organını Denetle- me Araçları 142
  • Soru 143
  • Fesih Tehdidi Altında Güven Oylama- sı 146
  • Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu

147

• Araştırma Komisyonları. 148
• Komisyonlar 149

1. Başkanlık Hükûmet Sistemi. 152
   1. Genel Olarak. 153
   2. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri Uygulaması ve Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler 162
2. Yasama Organı: Kongre (Congress). 168
   • Temsilciler Meclisi (House of Representati- ves) 170
   • Senato (Senate) 172
3. Yürütme Organı: Başkan (President) 174
   • Başkan Yardımcısı (Vice Presedent). 185
   • 1789-2023 Yılları Arasında Görev Yapan Baş- kanlar ve Başkan Yardımcıları 187
4. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki- ler 197
   • Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 199
   • Başkan’ın Kanunları Veto Yetkisi. 202
     • 30/04/1789 ile 20/06/2023 Tarihleri Ara- sında Görev Yapan Amerika Birleşik Devletleri Başkanları ve Veto Ettikleri Kanun Sayıları. 203
   • Başkanlık Kararnameleri (Executive Orders)

208

• 30/04/1789 ile 20/06/2023 Tarihleri Ara- sında Görev Yapan Amerika Birleşik Devletleri Başkanları ve İmzaladıkları Başkanlık Kararnameleri 213

• Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi (The Supreme Court of the United States) 218
• Bütçe Sürecinde Kongre ve Başkan 221
• Senato’nun Bazı Atamaları Onaylama Yetkisi

225

• Suçlandırma Mekanizması  (Impeachment)

229

• 1799 ile 2023 Yılları Arasında Gerçek- leştirilen Impeachment Yargılamaları- nın Sonuçları 232

1. Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi 236

İKİNCİ BÖLÜM PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

TÜRKİYE UYGULAMALARINA

GENEL BAKIŞ

1. GENEL OLARAK 259
2. 1876 KĀNÛN-I ESÂSÎ’DE 22/08/1909 TARİHLİ ANAYA- SA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM 290
   1. Yasama Organı: Heyet-i Umûmî ya da Meclis-i Umûmî 298
      1. Heyet-i Meb‘ûsan ya da Meclis-i Meb‘ûsan. 300
      2. Heyet-i A‘yân ya da Meclis-i A‘yân 306
   2. Yürütme Organı: Pâdişâh ve Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ 309
      1. Pâdişâh. 310
      2. Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ. 314
         1. Meşrutiyet Dönemi’nde Görev Yapan Hükû- metler 318
      3. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler 321
         1. Pâdişâh’ın Kanunları Veto Yetkisi. 321
         2. Pâdişâh’ın Heyet-i Meb‘ûsan’ı Fesih Yetkisi 323
         3. Kānûn-ı Muvakkatler ya da Geçici Kanunlar 325
         4. Nizâmnâmeler ya da Tüzükler 328
         5. Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme Araçları 331
            1. Soru ya da Sual. 331
            2. Güven Oylaması ve Gensoru ya da İstîzâh 332
            3. Meclis Araştırması ya da Heyet-i Tahkikiye …335
            4. Meclis Soruşturması 336
            5. Genel Görüşme. 338

• 1921 VE 1924 TEŞKİLÂT-I ESÂSİYYE KÂNÛNLARI DÖNEMİ 341

1. 1961 ANAYASASI DÖNEMİ 354
   1. Genel Olarak 358
   2. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi. 360
      1. Millet Meclisi 361
      2. Cumhuriyet Senatosu 362
   3. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu

….…………………………………………………………363

1. Cumhurbaşkanı 364
2. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar 371
3. “Karşı İmza Kuralı” ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi Sorumsuzluğu 372

1. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler 374
   1. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşül- mek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri Gönderme Yetkisi 377
   2. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi 381
   3. Kanun Hükmünde Kararnameler 384
   4. Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme ve Bilgi Edinme Araçları 386
      1. Soru. 387
      2. Genel Görüşme. 389
      3. Meclis Araştırması 390
      4. Meclis Soruşturması 392
      5. Güven Oylaması 394
      6. Gensoru 396
   5. 27/05/1960 ile 12/09/1980 Tarihleri Arasında Görev Yapan Hükûmetler ve Cumhurbaşkanları 398
   6. 1961 Anayasası Döneminde Görev Yapan Koalisyon ve Azınlık Hükûmetleri 402
2. 1982 ANAYASASI’NIN İLK HALİ. 405
   1. Genel Olarak 409
   2. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 412
      1. 23/04/1920 ile 02/06/2023 Tarihleri arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Üye Tam Sayısındaki Deği- şiklikler 424
   3. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu

…………………………………………………………….427

1. Cumhurbaşkanı 428
2. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar 439
3. Karşı İmza Kuralı ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi So- rumsuzluğu 449

1. Hükûmet Sistemi: “Rasyonelleştirilmiş ya da Aklileş- tirilmiş Parlamenter Hükûmet Sistemi” 455
2. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler 463

1. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşül- mek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri Gönderme Yetkisi 464
2. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme 468
3. Kanun Hükmünde Kararnameler 470
4. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları 480
   1. Soru. 480
   2. Güven Oylaması. 483
   3. Gensoru 485
   4. Meclis Soruşturması 489
5. 31/05/2007 TARİHLİ  ANAYASA  DEĞİŞİKLİKLERİ

SONRASI DÖNEM. 493

1. Genel Olarak 494
2. Anayasa Değişikliği Sürecine Kısa Bir Bakış 498
3. Hükûmet Sisteminde Değişiklik Oldu Mu?. 510

• 12/09/1980 TARİHLİ ASKERİ DARBE’DEN CUMHUR- BAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİLİNCEYE KADAR GÖREV YAPAN HÜKÛMETLER VE CUM-

HURBAŞKANLARI 522

• 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ 528

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

1. 21/01/2017 TARİHLİ  ANAYASA  DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM         533
   1. Genel Olarak 543
   2. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 560
      1. Milletvekillerinin Seçimi. 570
      2. Milletvekillerinin Hukuki Statüsü. 580
      3. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İç Yapısı 583
         1. Başkanlık Divanı 583
         2. Danışma Kurulu 585
         3. İhtisas Komisyonları 586
         4. Siyasi Parti Grupları 589
      4. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve Yetkileri

… 590

1. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı. 593
   1. Seçimi. 597
   2. Göreve Başlaması ve Görevinin Sona Ermesi 606
   3. Görev ve Yetkileri. 611
   4. Siyasi ve Hukuki Sorumluluğu 615
   5. Düzenleyici İşlemleri. 617
      1. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri. 618
      2. Cumhurbaşkanlığı Yönetmelikleri 634
      3. Cumhurbaşkanlığı Kararları 637
      4. Adsız Düzenleyici İşlemler 640
   6. Kabinenin Diğer Üyeleri: Cumhurbaşkanı Yardım- cıları ve Bakanlar 641
      1. Cumhurbaşkanı Yardımcıları 642
         • Cumhurbaşkanı Yardımcısı Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 644
         • Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Görev ve Yetkileri 645
         • Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Sorumlulu- ğu 646
      2. Bakanlar 647
         • Bakan Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 652
         • Bakanların Görev ve Yetkileri. 652
         • Bakanların Sorumluluğu 653
         • Bakan Yardımcıları. 655
         • Bakanlıklar. 657
      3. Politika Kurulları 659
      4. Cumhurbaşkanlığı Ofisleri. 662
      5. Bağlı Kurum ve Kuruluşlar 662
      6. Parlamenter Hükûmet Sistemi Uygulaması Döne- minde Cumhurbaşkanlığı Görevini Yerine Getiren- ler, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi Uygulama- sı Dönemindeki Cumhurbaşkanı Seçimlerinde Aday Olabilir Mi? 663
   7. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler ve Kimi Etkileşim Araçları 683
      1. Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi

… 684

2. Cumhurbaşkanı’nın “Kanunları Veto Yetkisi” 688
3. Cumhurbaşkanı’nın “Seçimlerin Yenilenmesine Ka- rar Verme Yetkisi” 692
4. Cumhurbaşkanı’nın Cezai Sorumluluğu. 700
5. Cumhurbaşkanı Yardımcılarının ve Bakanların Ce- zai Sorumlulukları ve Yargılanmaları 708
6. Cumhurbaşkanı Seçimi ile Milletvekili Genel Seçimi- nin Aynı Tarihte Yapılması 712
7. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları 716
   1. Yazılı Soru. 719
   2. Kanun Tekliflerinin Görüşülmesi Sırasında Soru ve Cevap İşlemi 722
   3. Genel Görüşme 723
   4. Meclis Araştırması. 726
   5. Meclis Soruşturması. 729
8. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ile Parlamenter Hükûmet Sisteminin Türkiye Cumhuriyeti Uygula- masının Karşılaştırılması 733
9. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin, Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri Uygulaması ve Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin Fransız Cumhuriyeti Uygulaması ile Karşılaştırılması

…. 735

1. ARA DEĞERLENDİRME. 741

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER BAKIMINDAN ÇIKABİLECEK SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İLE BAZI TARTIŞMALAR

1. GENEL OLARAK 761
2. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERLE İLGİLİ KİMİ SORUNLAR VE TARTIŞ- MALAR 763
   1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin “Bütçe Hakkı”nın Zayıflatılması Tartışmaları 764
   2. “Tarafsız ve Partili Cumhurbaşkanı” Tartışmaları . 786
   3. “Çift ya da Çifte Meşruiyet” İddiası. 797
   4. “Seçimlerin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi” Bakımından Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Arasındaki Denge(sizlik) 804
   5. Delegasyoncu Demokrasi Tartışmaları ve Cumhurbaş- kanlığı Kararnameleri 812
   6. Cumhurbaşkanı’nın Atama Yetkileri 823
   7. “Cumhurbaşkanı’nın Sorumluluğu” Tartışmaları 833
   8. Otoriterizm ve Kuvvetler Birliği Tartışmaları 838

İ. Parlamenter Hükûmet Sistemine Dönüş ve Bu Siste- min Rasyonelleştirilmesi Önerileri  855

1. “Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu” Kurumu866
2. Alternatif ya da Aralıklı Başkanlık Sistemi 869

• NELER YAPILABİLİR?. 871
  1. Milletvekillerinin Seçildikleri Bölgedeki Seçmen- leriyle Daha Yakın İlişki İçerisinde Bulunmaları Sağ- lanabilir 875
  2. Siyasi Partilerde Değişimi Teşvik Edici Düzenlemeler Yapılabilir 879
  3. Kamu Denetçiliği Kurumu Güçlendirilebilir ve Kuru- mun Etkinliği Artırılabilir 882
  4. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’yla İlgili Kimi Değişiklikler Yapılabilir 889

1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Denetim Meka- nizmaları Güçlendirilebilir 895
2. Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları ile Türkiye Bü- yük Millet Meclisi Komisyonları Arasında Etkileşim Sağlanabilir 897
3. Kamu Siyasalarının Belirlenmesinde Halkoylaması Usulü Benimsenebilir 899
   1. “Halkın Vetosu” Kurumu Kabul Edilebilir 901
   2. Seçmene “Kanun Teklifi Sunma Hakkı” Verilebilir

… 903

3. Seçmene “Geri Çağırma Hakkı” Verilebilir 905
4. E-Demokrasi Uygulamaları ve Dijitalleşme Yaygın- laştırılabilir 909

1. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Güçlendirilebilir 912

İ. Anayasa Yargısıyla İlgili Reform Yapılabilir 919

1. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle İlgili Tereddütler Giderilebilir 928
2. Cumhurbaşkanı Seçimi ile Birlikte Cumhurbaşkanı Yardımcısı Seçimi de Yapılabilir 938

SONUÇ. 945

KAYNAKLAR. 975

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI. 1085

KAVRAMLAR DİZİNİ 1125