Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku 25. BASKI

İÇİNDEKİLER

Yirmibeşinci basıya önsöz ........................................................................................... V

Kısaltmalar cetveli ............................................................................................. XXVII

Bibliyografya ....................................................................................................... XXIX

BİRİNCİ KISIM

GERÇEK KİŞİLER

1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER.................................................................................. 5

1.1. Kişiler Hukukunun konusu ............................................................................... 5

1.2. Kişi ve kişilik kavramı ....................................................................................... 5

1.2.1. Kişi kavramı ve türleri ............................................................................. 5

1.2.1.1. Kişi kavramı ............................................................................... 5

1.2.1.2. Kişilerin türleri ........................................................................... 7

1.2.1.2.1. Gerçek kişiler ............................................................. 7

1.2.1.2.2. Tüzel kişiler ............................................................... 8

1.2.1. Kişilik kavramı ........................................................................................ 8

1.3. Kişiler Hukukunun Medenî Kanundaki yeri ve sistematiği ............................ 10

1.4. Kişiler Hukukunun temel ilkeleri .................................................................... 11

1.4.1. Eşitlik ilkesi .......................................................................................... 11

1.4.2. Özgürlük ilkesi ..................................................................................... 13

1.4.3. Kişiliğe saygı ve kişiliğin korunması ................................................... 13

BİRİNCİ BÖLÜM

KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ

2. KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI..................................................................................... 17

2.1. Tam doğum ..................................................................................................... 17

2.2. Sağ doğum ...................................................................................................... 17

2.3. Kişiliğin kazanılması için, doğan çocuğun insan biçiminde olması

gerekir mi? ...................................................................................................... 19

2.4. Doğumun ispatı ............................................................................................... 20

2.5. Ceninin durumu .............................................................................................. 20

2.6. Henüz ana rahmine düşmemiş olanların durumu ............................................ 22

3. KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ.................................................................................. 23

3.1. Genel olarak .................................................................................................... 23

3.2. Ölüm ............................................................................................................... 23

3.2.1. Ölümün saptanması .............................................................................. 23

3.2.1.1. Biyolojik ölüm ......................................................................... 24

3.2.1.2. Beyinsel ölüm .......................................................................... 24

3.2.2. Ölümün ispatı ....................................................................................... 26

3.2.2.1. İspat yükü ................................................................................ 26

3.2.2.2. İspat araçları ............................................................................ 26

3.2.2.2.1. Kişisel durum (şahsî hâl) kütükleri ......................... 26

3.2.2.2.2. Karineler ................................................................. 26

3.2.2.2.2.1. Ölüm karinesi ....................................... 26

3.2.2.2.2.2. Birlikte ölüm karinesi .......................... 28

3.2.3. Cesedin durumu .................................................................................... 28

3.3. Gaiplik (kişiliğin hakim kararı ile sona ermesi) ............................................. 30

3.3.1. Genel olarak .......................................................................................... 30

3.3.2. Gaiplik kararının şartları ....................................................................... 31

3.3.2.1. Maddî şartlar ............................................................................ 31

3.3.2.1.1. Ölüm tehlikesi ......................................................... 31

3.3.2.1.2. Uzun süreden beri haber alınamama ....................... 31

3.3.2.1.3. Süre ......................................................................... 32

3.3.2.2. Yargılama usulü ....................................................................... 32

3.3.2.2.1. Gaiplik kararı almak için mahkemeye başvurmaya yetkili kişiler ....................................... 32

3.3.2.2.2. Gaiplik kararı vermeye yetkili mahkeme ............... 33

3.3.2.2.3. İlân .......................................................................... 33

3.3.2.2.4. İlânın sonuçları ....................................................... 33

3.3.3. Gaiplik kararının sonuçları ................................................................... 34

İKİNCİ BÖLÜM

KİŞİNİN EHLİYETLERİ

4. HAK EHLİYETİ..................................................................................................... 39

4.1. Hak ehliyeti kavramı ....................................................................................... 39

4.2. Hak ehliyetinin temel ilkeleri .......................................................................... 39

4.2.1. Genellik ................................................................................................ 39

4.2.2. Eşitlik .................................................................................................... 40

4.3. Hak ehliyetine getirilen farklılıklar ................................................................. 40

4.3.1. Hak ehliyetine kanun tarafından getirilen farklılıklar .......................... 41

a) Evlenme ........................................................................................... 41

b) Evlât edinme ................................................................................... 41

c) Vasiyetname ve miras sözleşmesi yapma ........................................ 41

d) Kefil olma, vakıf kurma, önemli bağışlamada bulunma ................. 42

e) Vasi olabilme ................................................................................... 42

f) Din seçme ........................................................................................ 42

g) Evlenme yasağı ............................................................................... 42

h) Kocasının soyadını taşıma zorunluluğu........................................... 43

i) Evlilik içinde doğan çocuğun babanın soyadını taşıması................. 43

j) Velayet ve vesayetten doğan farklar.................................................. 44

k) Mirasçılıktan doğan farklar.............................................................. 45

l) Şeref ve haysiyetsizlikten doğan farklılıklar..................................... 45

m) Akıl hastalığı................................................................................... 45

n) Yabancılık......................................................................................... 45

o) Dernek kurabilme ve derneğe üye olabilme.................................... 46

4.3.2. Hâkim tarafından farklılık yaratılması................................................. 46

5. FİİL EHLİYETİ..................................................................................................... 47

5.1. Kavram ........................................................................................................... 47

5.2. Hak ehliyetinden farkı .................................................................................... 48

5.3. Fiil ehliyetinin türleri ..................................................................................... 50

5.3.1. Hukukî işlem ehliyeti .......................................................................... 50

5.3.2. Hukuka aykırı fiillerden sorumlu olma ................................................ 52

5.4. Fiil ehliyetinin şartları .................................................................................... 52

5.4.1. Erginlik ................................................................................................ 53

5.4.1.1. Kavram ................................................................................... 52

5.4.1.2. Erginliğin türleri ..................................................................... 53

5.4.1.2.1. Yasal erginlik ......................................................... 53

5.4.1.2.2. Evlenmeyle kazanılan erginlik ............................... 53

5.4.1.2.3. Ergin kılınma (hâkim kararıyla kazanılan

erginlik, kazai rüşt) ................................................ 55

5.4.1.2.3.1. Onbeş yaşın tamamlanması ................ 55

5.4.1.2.3.2. Küçüğün isteği .................................... 55

5.4.1.2.3.3. Yasal temsilcinin katılması ................. 56

5.4.1.2.3.4. Küçüğün çıkarlarının gözetilmesi ....... 56

5.4.1.2.3.5. Kararın ilânı ........................................ 57

5.4.2. Ayırt etme gücü (temyiz kudreti) ......................................................... 57

5.4.2.1. Kavram ................................................................................... 57

5.4.2.2. Ayırt etme gücünü ortadan kaldıran haller ............................. 58

5.4.2.2.1. Yaş küçüklüğü ........................................................ 58

5.4.2.2.2. Akıl hastalığı .......................................................... 59

5.4.2.2.3. Akıl zayıflığı .......................................................... 60

5.4.2.2.4. Sarhoşluk ............................................................... 60

5.4.2.2.5. Diğer sebepler ........................................................ 60

5.4.2.3. Ayırt etme gücünün nisbiliği .................................................. 60

5.4.2.4. Ayırt etme gücünün karine oluşu ............................................. 61

5.4.3. Kısıtlı olmama ...................................................................................... 62

a) Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı ....................................................... 63

b) Savurganlık, alkol ya da uyuşturucu madde alışkanlığı, kötü

yaşam tarzı, kötü yönetim (MK 406)................................................ 63

c) Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûmiyet (MK 407) ....................... 64

d) İlgilinin talebi ................................................................................... 64

6. FİİL EHLİYETİ YÖNÜNDEN KİŞİLERİN AYIRIMI.......................................... 65

6.1. Giriş ................................................................................................................. 65

6.2. Ehliyetliler ....................................................................................................... 65

6.2.1. Genel kural ........................................................................................... 65

6.2.2. Yasal danışman atanmasının fiil ehliyetine etkisi ................................. 65

a) Oy (katılma) danışmanlığı ................................................................ 67

b) Yönetim (idare) müşavirliği ............................................................. 67

c) Karma yasal danışmanlık ................................................................. 68

6.3. Tam ehliyetsizler ............................................................................................. 69

6.3.1. Genel bilgi ............................................................................................ 69

6.3.2. İşlem ehliyetsizliği ................................................................................ 69

6.3.2.1. Ana kural ................................................................................. 69

6.3.2.2. İstisnalar .................................................................................. 71

6.3.2.2.1. Hukukî işlem dışı haller .......................................... 71

6.3.2.2.2. Dürüstlük kuralından doğan istisna ........................ 72

6.3.2.2.3. Evlenme .................................................................. 74

6.3.2.2.4. Ölüme bağlı tasarruflar ........................................... 74

6.3.3. Tam ehliyetsizlerin hukuka aykırı fiillerden sorumlulukları................. 75

6.3.3.1. Ana kural ................................................................................. 75

6.3.3.2. İstisnalar .................................................................................. 75

6.3.3.2.1. Kusursuz sorumluluk halleri ................................... 75

6.3.3.2.2. Hakkaniyet sorumluluğu ......................................... 75

6.3.3.2.3. Ayırt etme gücünün geçici olarak kaybından

sorumluluk ............................................................. 76

6.3.4. Sebepsiz zenginleşme ........................................................................... 77

6.3.5. Tam ehliyetsizlerin temsili .................................................................... 78

6.3.5.1. Ana kural ................................................................................. 78

6.3.5.2. Ana kuralın istisnaları: Yasak işlemler .................................... 78

6.3.6. Özel olarak kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar ............................................ 78

6.4. Sınırlı ehliyetsizler .......................................................................................... 84

6.4.1. Genel olarak .......................................................................................... 84

6.4.2. Ana kural: Sınırlı ehliyetsizin yapacağı işleme yasal temsilcinin

katılması zorunluluğu ........................................................................... 85

6.4.2.1. Genel olarak ............................................................................ 85

6.4.2.2. Yasal temsilcinin rızasını açıklaması ....................................... 86

6.4.2.2.1. Rızayı gösterecek kişi ............................................. 86

6.4.2.2.2. Rızanın açıklanmasının özellikleri ......................... 87

6.4.2.3. İşlemin geçersiz olmasının sonuçları ...................................... 90

6.4.2.4. Üçüncü kişinin iyiniyetinin etkisi ............................................ 91

6.4.3. Ana kuralın istisnası: Sınırlı ehliyetsizin tek başına yapabileceği işlemler ................................................................................................. 91

6.4.3.1. Karşılıksız kazandırmalar ........................................................ 91

6.4.3.2. Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar ................................................. 93

6.4.3.3. Sınırlı ehliyetsizin temsilci olarak işlem yapması ................... 94

6.4.4. Sınırlı ehliyetsizin hukuka aykırı fiillerden sorumluluğu ..................... 94

6.4.5. Ehliyetin genişletildiği haller ................................................................ 95

6.4.6. Yasak işlemler ....................................................................................... 95

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KİŞİLİK HAKKI

7. KİŞİLİK HAKKI-KİŞİNİN KORUNMAYA DEĞER VARLIKLARI VE KİŞİNİN KORUNMASI......................................................... 99

7.1. Genel bilgiler ve tanım .................................................................................... 99

7.1.1. Genel bilgiler ........................................................................................ 99

7.1.2. Tanım .................................................................................................... 99

7.2. Kişinin hakkının İsviçre/Türk Hukukunda düzenleniş biçimi ...................... 100

7.3. Kişilik hakkının nitelikleri ............................................................................ 103

7.4. Kişisel varlıkların başlıcaları ........................................................................ 104

7.4.1. Hayat, sağlık ve vücut tamlığı ............................................................ 104

7.4.1.1 Genel olarak ........................................................................... 104

7.4.1.2 Tıbbî müdahaleler ................................................................... 106

7.4.1.3 Organ ve doku aktarması ........................................................ 114

7.4.1.3.1. Genel olarak ........................................................... 114

7.4.1.3.2. Yaşayan kişilerden organ(ve doku) nakli ............... 115

7.4.1.3.3. Cesetten organ nakli ............................................... 119

7.4.1.4. Cinsî hayat ve üreme fonksiyonuna müdahaleler .................. 120

7.4.1.5. Cinsiyet değişiklikleri ............................................................ 123

7.4.2. Kişinin şeref ve haysiyeti ................................................................... 131

7.4.2.1. Genel olarak .......................................................................... 131

7.4.2.2. Şeref ve haysiyetin ihlali ....................................................... 132

7.4.2.3. Şeref ve haysiyete müdahale ve basın ................................... 133

7.4.3. Kişinin hayat alanı .............................................................................. 138

7.4.3.1. Genel olarak .......................................................................... 138

7.4.3.2. Kişinin hayat alanları ............................................................. 139

7.4.3.2.1. Kamuya açık alan ................................................. 139

7.4.3.2.2. Özel alan ............................................................... 139

7.4.3.2.3. Gizlilik alanı ......................................................... 139

7.4.3.3. Kişinin hayatının özel ve gizlilik alanına müdahaleler ......... 140

7.4.3.3.1. Ana kural ............................................................... 140

7.4.3.3.2. Kişinin özel ya da gizlilik alanına müdahalenin hukuka uygunluk şartları ...................................... 142

7.4.4. Kişinin resmi üzerindeki hakkı ........................................................... 143

7.4.4.1. Genel olarak ......................................................................... 143

7.4.4.2. Kişinin resminin yayınlanmasının hukuka uygun olduğu hâller .................................................................................... 144

7.4.5. Kişinin, meslek, sanat ve ticaret hayatında (kişiliğin)

korunması ........................................................................................... 145

7.5. Kişiliğin korunması ....................................................................................... 149

7.5.1. Genel olarak ........................................................................................ 149

7.5.2. Kişiliğin hukuki işlem sonucu olan tecavüzlere karşı

korunması............................................................................................ 149

7.5.2.1. Ana kural ............................................................................... 149

7.5.2.1.1. Hak ehliyeti yönünden .......................................... 150

7.5.2.1.2. Fiil ehliyeti yönünden ........................................... 150

7.5.2.1.3. Özgürlükler yönünden .......................................... 151

7.5.2.2. Ana kuralın istisnası .............................................................. 152

7.5.3. Kişinin sözleşme dışı saldırılara karşı korunması .............................. 152

7.5.3.1. Genel olarak .......................................................................... 152

7.5.3.2. İlke: Tecavüzün hukuka aykırı olması ................................... 153

7.5.3.3. Hukuka aykırılığı gideren haller (hukuka uygunluk

sebepleri)................................................................................ 153

7.5.3.3.1. Kişiliğine müdahale edilenin (kişilik hakkı

zedelenenin) rızası ................................................ 153

7.5.3.3.2. (Daha) Üstün özel yarar ........................................ 154

7.5.3.3.3. Üstün kamu yararı ................................................. 156

7.5.3.3.4. Kanunun verdiği yetki .......................................... 156

7.5.4. Kişiliğe tecavüz halinde tanınan davalar ............................................ 156

7.5.4.1. Durdurma davası ................................................................... 156

7.5.4.2. Önleme davası ....................................................................... 157

7.5.4.3. Hukuka aykırılığın tespiti davası .......................................... 159

7.5.4.4. Vekâletsiz iş görmeden kaynaklanan dava ........................... 160

7.5.4.5. Maddî tazminat davası .......................................................... 162

7.5.4.6. Manevî tazminat davası ........................................................ 162

7.5.4.6.1. Genel açıklamalar ................................................ 162

7.5.4.6.2. Manevî tazminat hakkının hayatta devri ve mirasçılara intikali ............................................... 165

7.5.5. Kişiliği koruyan davalarda yetkili mahkeme ..................................... 167

7.5.6. Özel olarak cevap ve düzeltme hakkı ................................................ 167

8. KİŞİLERİN ADI.................................................................................................. 169

8.1. Tanım ve genel bilgiler ................................................................................ 169

8.2. Adın türleri ................................................................................................... 169

8.2.1. Kullanılması zorunlu olan haklar ...................................................... 169

8.2.1.1. Özad ...................................................................................... 169

8.2.1.2. Soyadı ................................................................................... 170

8.2.2. Kullanılması zorunlu olmayan adlar .................................................. 170

8.2.2.1. Müstear ad ............................................................................ 170

8.2.2.2. Lakap .................................................................................... 171

8.3. Adın görevleri .............................................................................................. 171

8.3.1. Belirtme ............................................................................................. 171

8.3.1.1. Ayırma yoluyla ..................................................................... 171

8.3.1.2. Bağlama yoluyla ................................................................... 171

8.3.1.3. Nitelendirme yoluyla ............................................................ 171

8.3.2. Düzen sağlama ................................................................................... 172

8.3.3. Birlik yaratma .................................................................................... 172

8.4. Adın kazanılması .......................................................................................... 172

8.4.1. Özadın kazanılması ............................................................................ 172

8.4.2. Soyadının kazanılması ....................................................................... 173

8.4.2.1. Soybağı yoluyla .................................................................... 173

8.4.2.1.1. Ana ve babası evli olan çocuklar ......................... 173

8.4.2.1.2. Anası babası evli olmayan çocuklar .................... 175

8.4.2.1.3. Evlat edinme yoluyla ........................................... 177

8.4.2.2. Evlenme yoluyla ................................................................... 177

8.4.2.2.1 22.02.2023 tarihinden önce gerçekleşen

evliliklerde............................................................ 177

8.4.2.2.2 28.01.2024 tarihinden sonra gerçekleşen

evliliklerde............................................................ 178

8.4.2.2.3 Boşanmanın evlenme yoluyla kazanılan

soyadına etkisi....................................................... 180

8.4.2.3. İdari yolla ............................................................................. 181

8.4.3. Müstear adın kazanılması .................................................................. 181

8.4.4. Lakabın kazanılması .......................................................................... 181

8.5. Adın korunması ............................................................................................ 181

8.5.1. Genel olarak ....................................................................................... 181

8.5.2. Adın korunduğu haller ....................................................................... 182

8.5.2.1. Adın kullanılmasının çekişmeli olması ................................ 182

8.5.2.2. Adın haksız kullanılması ...................................................... 182

8.5.3. Adı koruyan davalar ........................................................................... 183

8.5.3.1. Adın kullanılmasının çekişmeli olması halinde açılacak

dava ...................................................................................... 183

8.5.3.2. Adın haksız kullanılması halinde açılacak davalar ............... 183

8.5.3.2.1. Durdurma davası .................................................. 183

8.5.3.2.2. Önleme davası ..................................................... 183

8.5.3.2.3. Maddî tazminat davası ......................................... 183

8.5.3.2.4. Manevî tazminat davası ....................................... 183

8.6. Adın değiştirilmesi ....................................................................................... 184

8.6.1. Ana kural: Adın değişmezliği ............................................................ 184

8.6.2. Adın değiştirilmesine imkân veren haklı sebepler ............................. 184

8.6.2.1. Kişisel sebepler ..................................................................... 184

8.6.2.2. Aile ilişkilerinden doğan sebepler ........................................ 184

8.6.2.3. Ticarî faaliyete ilişkin sebepler ............................................. 185

8.6.2.4. Diğer sebepler ....................................................................... 185

8.6.3. Adın değiştirilmesinde usul ............................................................... 185

8.6.3.1. Yetkili ve görevli mahkeme .................................................. 185

8.6.3.2. Davacı ................................................................................... 186

8.6.3.3. Davaya katılacak kişiler ....................................................... 187

8.6.3.4. Kayıt ..................................................................................... 187

8.6.4. Adın değiştirilmesine itiraz ................................................................ 187

8.6.5. Adın değiştirilmesinin sonuçları ........................................................ 187

8.6.6. Nüfus Hizmetleri Kanunu Geçici m. 8 düzenlemesi.......................... 187

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KİŞİNİN DİĞER KİŞİLERLE VE YERLE İLİŞKİSİ

(Hısımlık ve İkametgâh)

9. HISIMLIK............................................................................................................ 191

9.1. Hısımlık kavramı ve türleri .......................................................................... 191

9.1.1. Kavram .............................................................................................. 191

9.1.2. Türleri ................................................................................................ 191

9.2. Kan hısımlığı ................................................................................................ 191

9.2.1. Tanım ................................................................................................. 191

9.2.2. Kan hısımlığının türleri ..................................................................... 191

9.2.2.1. Üstsoy-altsoy hısımlığı .......................................................... 191

9.2.2.2. Yansoy hısımlığı .................................................................... 192

9.2.3. Kan hısımlığının derecesi ................................................................... 193

9.2.4. Kan hısımlığının önemi ...................................................................... 193

9.3. Kayın hısımlığı .............................................................................................. 194

9.3.1. Genel açıklama ................................................................................... 194

9.3.2. Kayın hısımlığının kurulması ............................................................. 194

9.3.3. Kayın hısımlığının türleri ................................................................... 195

9.3.4. Kayın hısımlığının derecesi ................................................................ 195

9.3.5. Kayın hısımlığının önemi ................................................................... 196

9.4. Evlât edinmeden doğan hısımlık ................................................................... 196

10. YERLEŞİM YERİ.............................................................................................. 197

10.1. Genel olarak .............................................................................................. 197

10.2. Yerleşim yerinin tanımı ve yerleşim yerine hâkim olan ilkeler ................. 197

10.2.1. Tanım ............................................................................................. 197

10.2.2. Yerleşim yerine hâkim olan ilkeler ................................................ 198

10.2.2.1. Yerleşim yerinin tekliği ilkesi ......................................... 198

10.2.2.2. Yerleşim yerinin zorunluluğu ilkesi ............................... 199

10.2.2.3. Yerleşim yerinin sürekliliği ilkesi ................................... 199

10.3. Yerleşim yerinin türleri .............................................................................. 199

10.3.1. Bağımsız yerleşim yeri .................................................................. 199

10.3.1.1. Sürekli olarak oturma ..................................................... 200

10.3.1.2. Yerleşme (oturma) niyeti ................................................ 200

10.3.2. Yasal yerleşim yeri (bağımsız olmayan yerleşim yeri) ................. 201

10.3.2.1. Velâyet altındaki çocuklar .............................................. 201

10.3.2.2. Vesayet altındaki kişiler ................................................. 202

BEŞİNCİ BÖLÜM

KİŞİSEL DURUM SİCİLİ

(Şekli Kişiler Hukuku)

11. KİŞİSEL DURUM SİCİLİ.................................................................................. 205

11.1. Genel olarak .............................................................................................. 205

11.2. Nüfus işleri örgütü ..................................................................................... 205

11.2.1. Merkez örgütü ............................................................................... 205

11.2.2. Taşra örgütü ................................................................................... 205

11.2.2.1. İller ................................................................................. 205

11.2.2.2. İlçeler .............................................................................. 206

11.3. Nüfus kütüklerinin tutulması ve kütüklerin yanlış tutulmasından doğan sorumluluk ...................................................................................... 206

11.3.1. Nüfus kütüklerinin tutulması ......................................................... 206

11.3.2. Nüfus kütüklerinin yanlış tutulmasından doğan hukukî

sorumluluk .................................................................................... 206

11.4. Kişisel durum siciline ilişkin genel ilkeler ............................................... 206

11.4.1. Sicilin bütünlüğü .......................................................................... 206

11.4.2. Nüfus kayıtlarının incelenmesi ..................................................... 206

11.4.3. Nüfus kayıtlarının ispat gücü ....................................................... 207

11.5. Nüfus kütüklerinin türleri ......................................................................... 208

11.5.1. Doğum kütüğü .............................................................................. 208

11.5.2. Ölüm kütüğü ve gaiplik................................................................. 209

11.5.3. Yer değiştirme ............................................................................... 209

11.5.4. Aile kütüğü ................................................................................... 209

11.5.5. Evlenme kütüğü ............................................................................ 210

11.5.6. Boşanma ve evliliğin iptali kütüğü ............................................... 210

11.5.7. Tanıma evlât edinme kütüğü ........................................................ 210

11.6. Nüfus kayıtlarının ve kayıtlardaki maddî hataların düzeltilmesi ve

iptali .......................................................................................................... 211

11.6.1. Nüfus kayıtlarının düzeltilmesi .................................................... 211

11.6.2. Maddî hataların düzeltilmesi......................................................... 211

11.7. Nüfus kayıtlarının iptali ............................................................................ 212

İKİNCİ KISIM

TÜZEL KİŞİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

TÜZEL KİŞİLERE İLİŞKİN GENEL ESASLAR

1. TÜZEL KİŞİ KAVRAMI..................................................................................... 217

1.1. Kavram ......................................................................................................... 217

1.2. Tüzel kişi kavramının içeriğindeki zorunlu unsurlar ................................... 217

1.2.1. Sürekli amaç unsuru .......................................................................... 217

1.2.2. Örgütlenme unsuru ............................................................................ 219

1.2.3. Hukuk düzeninin tüzel kişiliği tanıması: Sınırlı sayı ilkesi ............... 220

1.3. Tüzel kişilik perdesinin kaldırılması ............................................................ 221

1.4. Tüzel kişilere ilişkin mevzuat ...................................................................... 224

1.4.1. Genel olarak ....................................................................................... 224

1.4.2. Dernekler Hukuku Mevzuatı ............................................................. 224

1.4.2.1. Kanunlar ............................................................................... 224

1.4.2.2. Yönetmelikler ve Tebliğler.................................................... 225

1.4.3. Vakıflar Hukuku Mevzuatı ................................................................. 225

1.4.3.1. Medeni Kanundan Önce Kurulmuş Vakıflar ile İlgili

Mevzuat ............................................................................... 225

1.4.3.2. Medeni Kanuna Göre Kurulmuş Vakıflar ile İlgili

Mevzuat ................................................................................ 225

2. TÜZEL KİŞİLERİN TARİHSEL TEMELLERİ................................................... 226

3. TÜZEL KİŞİLERİN HUKUKİ NİTELİĞİNE İLİŞKİN TEORİLER.................. 230

3.1. Varsayım teorisi ............................................................................................. 230

3.2. Gerçeklik teorisi ............................................................................................ 231

3.3. Teorilerin bugünkü hukukumuz açısından anlamı ........................................ 231

4. TÜZEL KİŞİLERİN ÇEŞİTLERİ......................................................................... 233

4.1. Kamu hukuku tüzel kişileri ........................................................................... 233

4.2. Özel hukuk tüzel kişileri ............................................................................... 235

4.3. Kamu İktisadi Teşebbüsleri ........................................................................... 239

5. TÜZEL KİŞİLERİN KURULUŞUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER.................. 242

5.1. Çeşitli kuruluş sistemleri ............................................................................... 242

5.1.1. Serbest kuruluş sistemi ....................................................................... 242

5.1.2. Tescil sistemi ...................................................................................... 243

5.1.3. İzin sistemi .......................................................................................... 243

5.2. Hukukumuzda tüzel kişilerin kuruluşunda geçerli olan sistem .................... 244

5.3. Kuruluş aşamasındaki hukuka aykırılıkların etkisi: Tüzel kişiliğin

kazanılamadığı haller .................................................................................... 247

5.3.1. Genel olarak ........................................................................................ 247

5.3.2. Kuruluş aşamasında amacın hukuka veya ahlâka aykırı

olmasının özelliği ............................................................................... 248

5.3.3. Tüzel kişilik kazanılamamasının sonuçları ......................................... 249

6. TÜZEL KİŞİLERİN HAK EHLİYETİ................................................................. 251

6.1. Kural: Tüzel kişilerin tam hak ehliyetine sahip olması ................................. 251

6.2. Tüzel kişilerin yararlanamayacakları haklar ................................................. 252

6.3. Sadece tüzel kişilerin yararlanabileceği haklar ............................................. 254

6.4. Tüzel kişilerin yararlanmasının özellik arz ettiği ve tüzel kişilerin

yararlanıp yararlanamayacağında tereddüt duyulan haklar .......................... 254

6.5. Tüzel kişilerin hak ehliyetinin amaçları ile sınırlı olup olmadığı sorunu:

Tüzel kişilerde ultra vires ilkesi geçerli midir? ............................................ 257

7. TÜZEL KİŞİLERİN FİİL EHLİYETİ.................................................................. 259

7.1. Fiil ehliyetinin kazanılması: Tüzel kişinin zorunlu organlarını

oluşturması ................................................................................................... 259

7.2. Tüzel kişinin organsız kalmasının etkisi ....................................................... 260

7.3. Tüzel kişilerde organ kavramı ve organın niteliği; organ türleri .................. 260

7.3.1. Organ kavramı ve organın niteliği ...................................................... 260

7.3.2. Organ sıfatının kazanılması ................................................................ 261

7.3.3. Tüzel kişi ile organ arasındaki hukuki ilişkinin niteliği ..................... 263

7.3.4. Organ türleri ....................................................................................... 263

7.3.4.1. Organın kanunda öngörülmüş olup olmamasına göre:

Zorunlu organlar-İsteğe bağlı (ihtiyari) organlar .................. 264

7.3.4.2. İşlevleri açısından: Karar organı-Yürütme organı ................. 264

7.3.4.3. Faaliyet alanları açısından: İç organ-Dış organ ..................... 265

7.3.4.4. Organı oluşturanların sayısına göre: Fert organ-Kurul

organ ..................................................................................... 265

7.4. Tüzel kişilerin fiil ehliyetinin kapsamı .......................................................... 265

7.4.1. Organın hukuki işlemleri açısından .................................................... 265

7.4.2. Organın hukuka aykırı fiilleri açısından ............................................. 268

7.4.2.1. Organın borca aykırı davranışından sorumluluk ................... 268

7.4.2.2. Organın haksız fiilinden sorumluluk ..................................... 269

7.4.3. Tüzel kişinin yardımcı şahıslarının durumu ....................................... 270

8. TÜZEL KİŞİNİN YERLEŞİM YERİ (İKAMETGÂHI)...................................... 271

9. TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ................................................................... 273

9.1. Tüzel kişiliğin sona erme sebeplerine genel bakış ........................................ 273

9.2. Sona eren tüzel kişinin malvarlığının tasfiyesi ............................................. 273

9.3. Tasfiye sonucunda kalan malvarlığının tahsisi .............................................. 275

İKİNCİ BÖLÜM

DERNEKLER

1. DERNEK KAVRAMI........................................................................................... 281

2. DERNEK TÜRLERİ............................................................................................ 283

2.1. Sahip oldukları ayrıcalıklar açısından: Alelade dernekler-Kamu yararına

çalışan dernekler ........................................................................................... 283

2.1.1. Kamu yararına çalışan dernek statüsünün kazanılması ...................... 283

2.1.2. Kamu yararına çalışan derneklere tanınan ayrıcalıklar ...................... 285

2.1.3. Kamu yararına çalışan dernek statüsünün kaybı ................................ 286

2.1.4. Yöneticilerin görevden alınması ......................................................... 286

2.2. Amacına ulaşmak için elde ettikleri gelirler açısından: Ticari işletme

işleten ve işletmeyen dernekler ..................................................................... 287

2.3. Kurucuları açısından: Dar anlamda dernek-Dernek birlikleri: Üst

Kuruluşlar...................................................................................................... 289

2.4. Çocuk dernekleri ........................................................................................... 290

2.5. Dernekler Kanunu m. 2/f. ’de yer verilen “Plâtform” kavramı ................... 290

2.6. Spor Kulüpleri................................................................................................ 291

3. DERNEĞİN KURULUŞU................................................................................... 292

3.1. Genel Olarak ................................................................................................. 292

3.2. Dernek kurma işleminin hukuki niteliği ....................................................... 2