Uluslararası Hukukta Deniz Koruma Alanlarının Hukuki Statüsü: Akdeniz Örneği

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ VE TEŞEKKÜR .............................................................................................. V

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... VII

ŞEKİLLER DİZİNİ ..................................................................................................... XI

KISALTMALAR DİZİNİ ......................................................................................... XIII

GİRİŞ .............................................................................................................................1

I. DENİZ ÇEVRESİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI HUKUK REJİMİ ÇERÇEVESİNDE DENİZ KORUMA ALANLARI .............7

A. Deniz Çevresinin Korunmasına İlişkin Hukuki Rejimin Tarihsel Gelişimi .........7

1. Genel Olarak .....................................................................................................7

2. 1972 Stockholm Konferansı ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın Kuruluşu ........................................ 10

3. Stockholm Konferansı Sonrası BMDHS Müzakereleri .................................. 13

4. 1992 Rio Konferansı Sonrası, İklim Değişikliği ve Sürdürülebilir Gelişme .. 17

B. Deniz Koruma Alanları ....................................................................................... 19

1. Deniz Koruma Alanlarının Tarihsel Gelişimi ................................................. 19

2. Deniz Koruma Alanının Tanımlanması ve Bazı Hukuki Belirsizlikler .......... 29

3. Deniz Koruma Alanlarının Ayırt Edici Özellikleri ......................................... 31

4. Deniz Koruma Alanlarının Sınıflandırılması .................................................. 34

5. Deniz Koruma Alanları ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Arasındaki İlişki .................................. 37

6. Deniz Koruma Alanlarının İşlevleri ................................................................ 41

7. Sonuç .............................................................................................................. 46

C. Deniz Koruma Alanlarının Hukuki Statüsü ........................................................ 48

1. Genel Olarak ................................................................................................... 48

2. BMDHS Çerçevesinde Ulusal Yargı Yetkisine Tabi Alanlarda Deniz Koruma Alanlarının Kurulması ................ 51

a) Karasuları ................................................................................................... 51

b) Münhasır Ekonomik Bölge ........................................................................ 54

i. MEB’de DKA’ların kurulmasına ve yönetilmesine ilişkin hukuki rejim ............................. 54

ii. IMO Düzenlemeleri ve MEB içinde PSSA Örneği ............................... 59

iii. PSSA’ların üçüncü devletler için bağlayıcılığı sorunu ........................ 61

iv. Sonuç .................................................................................................... 64

c) Kıta Sahanlığında DKA’lar ........................................................................ 65

i. Genel olarak ........................................................................................... 65

ii. Genişletilmiş kıta sahanlığında DKA kurulması sorunu ....................... 68

iii. Sonuç ................................................................................................... 72

3. BMDHS Çerçevesinde Ulusal Yargı Yetkisinin Ötesindeki Deniz Alanlarında DKA Kurulması .............................. 73

a) Genel Olarak .............................................................................................. 73

b) BMDHS’nin Açık Denizde Deniz Çevresinin Korunmasına ilişkin Hükümleri .................... 76

c) Chagos Tahkimi ve Hakem Mahkemesi’nin Konuya İlişkin Bulguları .... 77

d) BMDHS’nin 194. Maddesi Çerçevesinde ‘Gereklilik’ Unsuru, Bilimsel Kriterler ve Hukuki Kesinlik Sorunu .......................................... 80

4. Bölgesel Andlaşmalar Nezdinde Açık Denizde DKA Kurulması ................... 84

5. Açık Denizde DKA’lar vs. Üçüncü Devletlerin Açık Denizlerdeki Hakları ............................................................................................................ 88

6. CCAMLR Çerçevesinde Açık Denizde Kurulan DKA’ların Objektif Bir Koruma Rejimi Oluşturma İhtimali ................................................................ 90

7. İhtiyatlılık İlkesi ve Ekosistem Temelli Yaklaşım Çerçevesinde Açık Deniz DKA’ları .............................................................................................. 95

8. Sonuç ............................................................................................................ 100

II. AKDENİZ’DE DENİZ KORUMA ALANLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞME REJİMLERİ ......................................................................................................... 103

A. Akdeniz’in Coğrafi, Tarihsel ve Siyasi Görünümüne Genel Bir Bakış ............ 103

B. Doğu Akdeniz ve Ege Denizi ............................................................................ 111

1. Genel Olarak ................................................................................................. 111

2. Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Doğu Akdeniz’deki Belirsizlikler ...... 116

C. Barselona Sözleşmesi ve Ek Protokoller ........................................................... 123

1. Genel Olarak ................................................................................................. 123

2. Ekosistem Temelli Yaklaşım Çerçevesinde Akdeniz’de Ekolojik Hedeflerin Belirlenmesi ve AB Mevzuatına Uyum Süreci.......................... 127

3. Barselona Sözleşmesi Sistemine İlişkin Kurumsal Yapı .............................. 134

a) Taraflar Konferansı (Conference of Parties- COP) .................................. 135

b) Büro (Bureau) .......................................................................................... 138

c) MAP Koordinasyon Birimi (Sekretarya) ................................................. 138

d) Ulusal Odak Noktalıkları (National Focal Points) ................................... 139

e) Akdeniz Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu (Mediterranean Commission on Sustainable Development-MCSD) ................................ 140

f) Uyum Komitesi (Compliance Committee) ............................................... 141

g) Bölgesel Faaliyet Merkezleri ................................................................... 143

4. UNEP-MAP Çerçevesinde Barselona Sözleşmesi Sisteminin Kurumsal Etkinlik Düzeyi ............................................................................................. 146

5. Barselona Sözleşmesi’ne Ek Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol Çerçevesinde Deniz Koruma Alanlarının Belirlenmesi ve Yönetilmesi ........................................................................ 151

a) Genel Olarak ............................................................................................ 151

b) Özel Koruma Alanlarının Belirlenmesi: SPAMI Listesi’nin Oluşturulması .......................................................................................... 154

c) SPAMI Listesine Kabul Edilen Alanda Koruma Tedbirleri ve Yönetim Planlarının Uygulanması .......................................................... 156

i. SPAMI’lere Yönelik Koruma ve Yönetim Rejimi ............................... 156

ii. Karasularında ve Deniz Yetki Alanlarında SPAMI Rejimi ................. 158

iii. Açık Deniz SPAMI Rejimi ve Pelagos Örneği .................................. 161

vi. SPAMI Listesine Diğer Koruma Alanları .......................................... 166

d. Özel Koruma Alanları Protokolü Çerçevesinde Akdeniz’de Deniz Koruma Alanlarının Etkinliği .................................................................. 170

e) Deniz Yetki Alanlarının Belirlenmediği Deniz Alanlarına Yönelik İş birliği Önerileri ........................................................................................ 174

D. Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu (GFCM) Düzenlemeleri ...................... 177

1. Genel Olarak ................................................................................................. 177

2. Akdeniz’de Balıkçılığa İlişkin Koruma Tedbirlerinin Hukuki Temeli ......... 179

3. Akdeniz’de Kıyı Devletlerince İlan Edilen Balıkçılık Koruma Bölgeleri .... 183

4. GFCM Tarafından Belirlenen Sınırlı Balıkçılık Alanları.............................. 185

a) Sınırlı Balıkçılık Alanlarına İlişkin Hukuki Rejim .................................. 185

b) Sınıraşan İşbirliğine bir Örnek: Jabuka/Pomo Pit Sınırlı Balıkçılık Alanı ........................................................................................................ 191

5. Sınırlı Balıkçılık Alanları ve SPAMI Alanları Arasındaki İlişki .................. 194

6. Açık Deniz Sınırlı Balıkçılık Alanlarına İlişkin Öneriler ............................. 197

E. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Çerçevesinde Belirlenen EBSA’lar ................. 200

1. Deniz Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitlilik............................................. 200

2. EBSA ve SPAMI Rejimleri Arasındaki İlişki ............................................... 203

3. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve EBSA Rejimin Etkinliğinin Değerlendirilmesi ......................................................................................... 207

F. BBNJ Andlaşması Çerçevesinde Deniz Koruma Alanları ................................ 208

1. BBNJ Andlaşması ve Alan Temelli Yönetim Araçları ................................. 208

2. BNNJ Andlaşması Çerçevesinde DKA’ların Kurulması ve Yönetilmesi .... 211

3. BBNJ Andlaşması’nın Akdeniz’de Uygulanabilirliği: Uyuşmazlık Konusu Deniz Alanlarında DKA’lar Sorunu ................................................ 213

SONUÇ ...................................................................................................................... 217

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 225