Sosyal İçerme ve Dezavantajli Gruplar

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1. SOSYAL İÇERME: NEZİH BİR TOPLUM

YOLUNDA KAPILAR AÇMAK 1

GİRİŞ  1

1. Sosyal Dışlanma Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 2
2. Sosyal Dışlanmadan Sosyal İçermeye . 5

2.1. Kapsayıcı Kalkınma Politikalarına Duyulan İhtiyaç . 6

2.2. İşgücü Piyasasına Katılmaya ve İstihdam İmkanlarına Erişime Duyulan

İhtiyaç . 7

3. Sosyal İçermeye Yönelik Yaklaşımlar 8
4. Sosyal İçermenin Önündeki Engeller ve Eşitsizlik 10

SONUÇ  14

KAYNAKÇA. 14

BÖLÜM 2. İNSANİ GÜVENLİK BAĞLAMINDA SOSYAL

İÇERMEYE İLİŞKİN ULUSLARARASI POLİTİKALAR  17

GİRİŞ . 17

1. Kavramsal Çerçeve 18

1.1. İnsani Güvenlik . 18

1.2.Sosyal Dışlanma . 20

1.3. Sosyal İçerme  23

2. Sosyal İçermeye İlişkin Uluslararası Politikalar . 25

2.1. Avrupa Birliği  25

2.2. Birleşmiş Milletler . 31

SONUÇ  37

KAYNAKÇA. 38

BÖLÜM 3. TÜRKİYE’DE KADINLARIN SOSYAL

İÇERİLMESİNE İLİŞKİN UYGULANAN POLİTİKALAR  44

GİRİŞ . 44

1.Sosyal İçerme Kavramı ve Önemi  44

2. Türkiye’de Kadınların Sosyal Dışlanmalarına İlişkin Mevcut

Durumları  46

2.1. Kadınlara İlişkin Demografik Veriler  47

2.2. Eğitime İlişkin Veriler . 48

2.3. İşgücü Piyasasına İlişkin Veriler . 49

2.4. Siyasi Hayatta Kadına İlişkin Veriler  55

2.5. Kadın Yoksulluğu  58

3. Kadınların Sosyal İçerilmelerine Yönelik Uygulanan Sosyal

Politikalar  58

vi

3.1. Hukuki Düzenlemelerde Kadın Erkek Eşitliği  60

3.1.1. 1982 Anayasası . 60

3.1.2. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu  61

3.1.3. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu  61

3.1.4. 4857 Sayılı İş Kanunu  62

3.1.5. 6701 Sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu 62

3.1.6. 5840 Sayılı Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Kanunu . 62

3.2. Kadınların Eğitim Hayatında Sosyal İçerilmelerine İlişkin

Politikalar  63

3.2.1. Osmanlı Dönemi . 64

3.2.2. Cumhuriyet Dönemi . 66

3.3. Kadınların İşgücü Piyasasında Sosyal İçerilmelerine İlişkin

Politikalar  70

3.3.1. Çalışan Kadınların Gebelik ve Analık Hallerinde Sosyal İçerilmelerine

Yönelik Uygulamalar . 71

3.3.2. Türkiye İş Kurumu (İŞKUR)’un Kadın İstihdamını Arttırmaya

Yönelik Uygulamaları  74

3.3.3. Kadın İstihdamını Arttırmak İçin Kadın Girişimciliğini Teşvik

Uygulamaları  76

3.4. Yoksul Kadınların Sosyal İçerilmesine Yönelik Uygulamalar  77

SONUÇ YERİNE  78

KAYNAKÇA. 80

BÖLÜM 4. GENÇLERİN SOSYAL İÇERİLMESİNE YÖNELİK

UYGULANAN POLİTİKALAR . 86

GİRİŞ . 86

1. Sosyal Dışlanma ve Sosyal İçerme Kavramları . 88
2. Gençlerin Sosyal İçermesi 92
3. Gençlerin Sosyal Dışlanma Riskleri ve Sosyal İçermesine Yönelik

Uygulanan Politikalar  95

3.1. Geçiş Dönemi Riskleri ve Geçiş Politikaları . 96

3.2. Genç İşsizliği ve Gençlere Yönelik İstihdam Politikaları . 99

3.3. Eğitime Erişimde Yaşanan Sorunlar ve Kapsamlı Eğitime Katılım

Politikaları  102

3.4. Genç Mültecilerin Yaşadıkları Sorunlar ve Sosyal İçerme Politikaları

 105

SONUÇ  106

KAYNAKÇA. 108

BÖLÜM 5. ESKİ HÜKÜMLÜLERİN SOSYAL İÇERİLMESİ 111

GİRİŞ . 111

1.Eski Hükümlü Tanımı . 112

2. Dezavantajlı Grup Olarak Eski Hükümlüler 113

vii

3. Eski Hükümlülerin Sosyal İçerilmesi . 115

3.1.Sosyal Nedenlere Dayalı İçerilme  116

3.2.Ekonomik Nedenlere Dayalı İçerilme  116

3.3. Dünya’daki Sosyal İçerme Politikaları  118

3.4. Türkiye’de Eski Hükümlülere Yönelik Sosyal İçerme Uygulamaları . 121

3.4.1. Eski hükümlülere yönelik yasal düzenlemeler . 121

3.4.2. Türkiye’de eski hükümlülerin istihdamı ve denetimli serbestlik

faaliyetleri . 124

3.4.2.1. Eski hükümlülerin istihdamı  124

3.4.2.2. Denetimli serbestlik faaliyetleri . 126

3.4.3. Türkiye’de eski hükümlülere yönelik mesleki eğitim faaliyetleri  126

3.4.4.Türkiye’de eski hükümlülerin girişimciliğe yönlendirilmesi ve İŞKUR

proje destekleri . 128

3.4.4.1. Girişimciliğe yönlendirme . 128

3.4.4.2. İŞKUR proje destekleri . 128

SONUÇ  131

KAYNAKÇA. 131

BÖLÜM 6. ÇİNGENE/ROMAN TOPLUMU VE SOSYAL

İÇER(İL)ME . 135

GİRİŞ . 135

1. Sosyal İçer(il)me . 136
2. Çingene/Roman Toplumunun Sosyal Dışlanma Göstergeleri: Sosyal

İçer(il)me Önündeki Engeller  138

2.1. Yoksulluk ve Yoksulluğa Bağlı Engeller: Uçurumun Kenarında Bir

Yaşam . 139

2.2. Konut ve Barınma: Mekânsal Boyutta Sosyal İçerme Süreci Önündeki

Engeller  143

2.3. Eğitim şart . 149

2.4. İstihdam, İşsizlik ve Sosyal Güvence: Ekonomik Boyutta Sosyal

İçermenin Önündeki Engeller . 157

3. Çingene/Roman Toplumuna Yönelik Genel Değerlendirme: Nasıl Bir

Sosyal İçer(il)me? . 162

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME  166

KAYNAKÇA. 169

BÖLÜM 7. ENGELLİLERE YÖNELİK SOSYAL İÇERME . 177

GİRİŞ . 177

1.Sosyal İçerme Kavramı . 179

2.Engellilik, Engellilik Modelleri ve Sosyal İçerme . 182

2.1.Engelliler İçin Sosyal İçerme Süreci Önündeki Sorunlar ve Nedenleri 186

2.1.1.Ekonomik Boyutta Sosyal İçerme Süreci Önündeki Engeller . 187

2.1.2.Mekansal Boyutta Sosyal İçerme Süreci Önündeki Engeller  191

viii

2.1.3.Siyasi Boyutta Sosyal İçerme Önündeki Engeller . 196

2.1.4.Kültürel Boyutta Sosyal İçerme Önündeki Engeller . 200

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME  204

KAYNAKÇA. 205

BÖLÜM 8. SIĞINMACI/MÜLTECİLERE YÖNELİK SOSYAL

İÇERME POLİTİKALARI . 213

GİRİŞ . 213

1.Kavramsal Çerçeve . 215

2.Türkiye’ye Göç Akımları ve Türkiye’nin Göçmenlikle İlgili Durumu  218

3.Türkiye’de Yabancılara Yönelik Sosyal İçerme Politikaları . 222

3.1. Barınma Konusundaki Haklar ve Uygulamalar . 222

3.2. Sağlık Konusundaki Haklar ve Uygulamalar  223

3.3.Eğitim Konusundaki Haklar ve Uygulamalar. 225

3.4. İstihdam Konusundaki Haklar ve Uygulamalar  227

3.5.Sosyal Yardımlar Konusundaki Haklar ve Uygulamalar . 229

3.6.Kültürel Uyum Konusundaki Haklar ve Uygulamalar . 232

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME  233

KAYNAKÇA. 234

BÖLÜM 9. AĞIR RUHSAL BOZUKLUĞU OLAN BİREYLERE

YÖNELİK SOSYAL İÇERME . 239

GİRİŞ . 239

1.Ağır Ruhsal Bozukluk . 240

2.Ağır Ruhsal Bozukluk ve Sosyal İçerme . 241

3.Ağır Ruhsal Bozukluk ve Sosyal İçer(il)me Önündeki Engeller . 244

3.1.Eğitim . 244

3.2. İstihdam . 246

3.3. Sosyal Koruma  250

3.4. Sağlık . 251

3.5. Sosyal Destek ve Toplumsal Hayata Katılım  253

3.6. Siyasal Katılım  255

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME  257

KAYNAKÇA. 259

BÖLÜM 10. MADDE KULLANAN ÇOCUK VE GENÇLERE

YÖNELİK SOSYAL İÇERME . 264

GİRİŞ 264

1.Madde ve Bağımlılık Kavramları  265

2. Dünyada ve Türkiye’de Madde Kullanımına Yönelik Mevcut Durum

 266

2.1. Dünyada Madde Kullanımına Yönelik Mevcut Durum  266

2.2. Türkiye’de Madde Kullanımına Yönelik Mevcut Durum . 269

ix

3. Türkiye’de Madde Kullanan Çocuk ve Gençlerin Sosyal İçerilme

Politikaları . 270

3.1. Madde Kullanan Çocuk ve Gençlerin Sosyal Dışlanmaları  270

3.2. Türkiye’de Madde Kullanan Çocuk ve Gençlerin Sosyal İçerilmesine

Yönelik Uygulamalar . 271

3.2.1. Madde arzının önlenmesi 272

3.2.2. Maddeye olan talebin önlenmesi  273

3.2.3. Madde ile mücadelede iletişim . 278

3.2.4. Madde ile mücadele sürecinin koordinasyonu, izlenmesi ve

değerlendirilmesi  279

3.3. Türk Sivil Toplum Kuruluşlarının Mücadeleye Katılımı  281

SONUÇ YERİNE  284

KAYNAKÇA. 285

BÖLÜM 11. YOKSULLUK, SOSYAL İÇERME VE SOSYAL

HİZMET  287

GİRİŞ . 287

1. Yoksulluk Üzerine 288
2. Yoksulluğun Sebepleri . 290
3. Yoksulluk Türleri . 291

3.1. Mutlak Yoksulluk  291

3.2. Göreli Yoksulluk . 292

3.3. Kırsal Yoksulluk  293

3.4. Kentsel Yoksulluk . 293

3.5. Bilinenin Yeni Görünümü: Yeni Yoksulluk  294

4. Yoksulluk ve Sosyal Hizmet. 296
5. Yoksulluk ve Sosyal İçermeyi Sosyal Hizmet Bağlamında Düşünmek

 298

5.1. Mikro Boyutta Yoksulluk ve Sosyal İçerme . 300

5.2. Mezzo Boyutta Yoksulluk ve Sosyal İçerme. 303

5.3. Makro Boyutta Yoksulluk ve Sosyal İçerme . 306

SONUÇ YERİNE  309

KAYNAKÇA. 309

BÖLÜM 12. YAŞLILIK VE SOSYAL İÇERME  315

GİRİŞ . 315

1. Yaşlılar ve Yaşlılık Sorunları 316
2. Yaşlılıkta Sosyal Dışlanma ve Ayrımcılık 318

2.1.Eğitim Alanında  322

1.1.İstihdam Alanında  323

2.3.Sosyal Güvenlik ve Sosyal Koruma Alanında 324

1.1.Sosyal Hayata Katılım Alanında  325

1.2.Barınma ve Kapsayıcı Şehir Planlama Alanında  326

x

1.3.Sağlık Hizmetlerine Erişim Alanında. 327

2.Türkiye’de Yaşlıların Sosyal İçermesine Yönelik Sosyal Politikalar ve

Uygulamalar 328

SONUÇ YERİNE 335

KAYNAKÇA. 338

BÖLÜM 13. ÇOCUK İŞÇİLİĞİ VE SOSYAL İÇERME.341

GİRİŞ. 341

1.Kavramsal Çerçeve . 343

1.1. Çocuk Kavramı 343

1.2. Çocuk İşçi Kavramı . 344

1.3.Çocukların Sosyal İçerilmesi 345

2.Çocukların Sosyal İçerilmesine Yönelik Uluslararası Önlemler. 346

2.1. ILO Sözleşmelerinde Çocuk İşçiliği 346

2.2.Uluslararası Belgelerde Çocuk İşçiliği . 347

3. Türkiye’de Çocuk İşçiliği ile Mücadele 350

TARTIŞMA ve SONUÇ. 353

KAYNAKÇA. 354

BÖLÜM 14. HIV/AIDS İLE YAŞAYAN BİREYLERE YÖNELİK

SOSYAL İÇERME .356

GİRİŞ. 356

1.HIV ve AIDS Kavramları  357

1.1. Cinsel İlişki ile Bulaşma 358

1.2. Kan ve Kan Ürünleri ile Bulaşma 358

1.3. Anneden Bebeğe Bulaşma. 358

1.4. Diğer Bulaşma Yolları. 359

2.Dünyada ve Türkiye’de HIV/AIDS ile Yaşayanlara İlişkin Mevcut

Durum 359

2.1. Dünyada HIV/AIDS ile Yaşayanlara İlişkin Mevcut Durum 359

2.2. Türkiye’de HIV/AIDS ile Yaşayanlara İlişkin Mevcut Durum  360

3. HIV/AIDS ile Yaşayanların Sosyal Dışlanma Durumları ve Bunu

Önlemeye Yönelik Türkiye’de Uygulanan Sosyal İçerme Politikaları 362

3.1. HIV/AIDS ile Yaşayanların Sosyal Dışlanmaya İlişkin Karşılaştıkları

Problemler  362

3.2. HIV/AIDS ile Yaşayan Bireylerin Sosyal Dışlanmalarını Önlemeye

Yönelik Uygulanan Sosyal İçerme Politikaları . 366

4. HIV/AIDS ile Yaşayan Bireylerin Sosyal Dışlanmalarına İlişkin Nitel

Bir Çalışma 370

4.1. Araştırmanın Amacı, Yöntemi ve Verilerin Toplanması. 370

4.2. Bulgular . 370

4.2.1. Demografik bulgular  370

4.2.1. Sosyal Dışlanma Bulguları . 372

xi

SONUÇ YERİNE  374

KAYNAKÇA. 375

BÖLÜM 15. OTİZM VE SOSYAL İÇERME  377

GİRİŞ . 377

1. Otizm Spektrum Bozukluğu 377
2. Otizm Spektrum Bozukluğu ve Sosyal İçerme 378
3. Çocukluk Döneminde Sosyal İçerme 378

3.1. Erken Çocukluk Dönemi Programları . 379

3.2. Eğitim  383

3.3. Sağlık . 385

4. Yetişkinlik Döneminde Sosyal İçerme 386

4.1. Eğitim  387

4.2. Sağlık . 388

4.3. İstihdam . 390

4.4. Sosyal Yaşam  393

SONUÇ ve ÖNERİLER . 395

KAYNAKÇA. 396

BÖLÜM 16. KORUNMA İHTİYACI OLAN ÇOCUKLAR,

SOSYAL İÇERME VE SOSYAL BÜTÜNLEŞME . 404

GİRİŞ . 404

1. Çocuk Kavramı ve Tarihsel Gelişimi 405
2. Korunma İhtiyacı Olan Çocuk ve Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi 407

2.1.Korunma İhtiyacı Olan Çocuk  407

2.2.Çocuk Koruma Sistemi . 409

2.2.1.Yasal düzenlemeler . 411

2.2.2.Uygulamalar  412

2.3. Korunma İhtiyacı Olan Çocuklara Dair İstatistikler  414

3. Korunma İhtiyacı Olan Çocuklara Yönelik Sosyal İçerme ve Sosyal

Bütünleşme  415

3.1. Sosyal İçerme ve Sosyal Bütünleşme  415

3.2. Korunma İhtiyacı Olan Çocuklar ve Sosyal İçerme  416

TARTIŞMA ve SONUÇ . 418

KAYNAKÇA. 420