Türk, Azerbaycan ve Rus Hukuklarında Ölüme Bağlı Tasarrufların Hükümsüzlüğü

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ......................................................................................................................... V

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... VII

KISALTMALAR LİSTESİ ..................................................................................... XVII

ÖZET ........................................................................................................................ XIX

ABSTRACT ............................................................................................................. XIX

GİRİŞ .............................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

TÜRK, AZERBAYCAN VE RUS HUKUKLARINDA HÜKÜMSÜZLÜK VE ÖLÜME BAĞLI TASARRUF KAVRAMLARI

I. Hükümsüzlük kavramı ve çeşitleri .............................................................................8

A. Türk hukuku ...........................................................................................................8

1. Kavram ..............................................................................................................8

2. Çeşitleri ..............................................................................................................9

a. Yokluk ...........................................................................................................9

b. Kesin hükümsüzlük ..................................................................................... 10

c. İptal edilebilirlik .......................................................................................... 11

d. Noksanlık (eksik hukuki işlemler) ............................................................... 12

B. Azerbaycan hukuku .............................................................................................. 14

1. Kavram ............................................................................................................ 14

2. Çeşitleri ............................................................................................................ 15

a. Yokluk ......................................................................................................... 15

b. Kesin hükümsüzlük ..................................................................................... 17

c. İptal edilebilirlik .......................................................................................... 17

d. Noksan (eksik) hukuki işlemler ................................................................... 19

3. Azerbaycan Miras hukukunda hükümsüzlüğün genel sonuçları ...................... 20

C. Rus hukuku ........................................................................................................... 20

1. Kavram ............................................................................................................ 20

2. Çeşitleri ............................................................................................................ 21

a. Yokluk ......................................................................................................... 21

b. Kesin hükümsüzlük ..................................................................................... 22

c. İptal edilebilirlik .......................................................................................... 22

3. Rus Miras hukukunda hükümsüzlüğün genel sonuçları................................... 23

II. Ölüme bağlı tasarruf kavramı ve çeşitleri ................................................................ 24

A. Türk hukuku ......................................................................................................... 24

1. Kavram ............................................................................................................ 24

a. Genel olarak ................................................................................................ 24

b. Hukuki niteliği............................................................................................. 24

c. Ölüme bağlı tasarruf kavramının iki farklı anlamı ...................................... 25

2. Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar ............................................................. 26

a. Vasiyetname ................................................................................................ 26

(1) Kavram .................................................................................................. 26

(2) Unsurları ................................................................................................ 26

i. Vasiyetname yapma iradesinin (animus testandi) varlığı .................... 26

ii. Tek taraflı hukuki işlem olma............................................................. 27

iii. Şekle bağlılık ..................................................................................... 27

iv. Ölüm sonrası yürürlüğe girme (mortis causa etkisi) .......................... 27

v. Son iradenin açıklanmış olması .......................................................... 28

vi. Sıkı biçimde kişiye bağlılık ............................................................... 28

(3) Şekilleri ................................................................................................. 29

i. Genel olarak ........................................................................................ 29

ii. Resmi vasiyetname ............................................................................. 30

iii. El yazılı vasiyetname ........................................................................ 31

iv. Sözlü vasiyetname ............................................................................. 35

b. Miras sözleşmeleri ....................................................................................... 37

(1) Kavram .................................................................................................. 37

(2) Çeşitleri ................................................................................................. 39

i. Olumlu ve olumsuz miras sözleşmeleri ............................................... 39

ii. Bir taraflı ve iki taraflı miras sözleşmeleri ......................................... 40

3. Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar ........................................................... 41

a. Mirasçı atama .............................................................................................. 41

b. Vasiyet (Belirli mal bırakma) ...................................................................... 41

c. Yükleme (Mükellefiyet) .............................................................................. 42

d. Koşul (şart) .................................................................................................. 43

e. İkameli tasarruflar ....................................................................................... 45

(1) Yedek mirasçı atama ............................................................................. 46

(2) Artmirasçı atama ................................................................................... 47

f. Vakıf kurma ................................................................................................. 49

g. Vasiyeti yerine getirme görevlisi atama ...................................................... 50

h. Mirasçılıktan çıkarma .................................................................................. 52

(1) Mirasçılıktan cezalandırıcı çıkarma ...................................................... 52

(2) Mirasçılıktan koruyucu çıkarma ............................................................ 54

i. Mirastan feragat ........................................................................................... 54

B. Azerbaycan hukuku .............................................................................................. 55

1. “Ölüme bağlı tasarruf” kavramı ve hukuki niteliği .......................................... 55

2. Vasiyetname .................................................................................................... 56

a. Kavram ........................................................................................................ 56

b. Çeşitleri ....................................................................................................... 57

(1) Resmi vasiyetname ................................................................................ 57

i. Açık bir belgenin teslimi ..................................................................... 58

ii. Resmi memur (noter) huzurunda beyan ............................................. 59

(2) Özel vasiyetname .................................................................................. 60

i. Ev vasiyetnamesi ................................................................................. 60

ii. Şahitli vasiyetname (Witnessed will) ................................................. 62

iii. Kapalı vasiyetname ........................................................................... 64

3. Ortak (müşterek) vasiyetname ......................................................................... 64

a. Kavram ........................................................................................................ 64

b. Çeşitleri ....................................................................................................... 66

(1) Birlikte ortak vasiyetname..................................................................... 66

(2) Karşılıklı ortak vasiyetname .................................................................. 66

(3) Birbirine bağlı ortak vasiyetname ......................................................... 66

c. Şekli ............................................................................................................. 67

d. İçeriği .......................................................................................................... 69

4. Vasiyetnamenin içeriği .................................................................................... 69

a. Mirasçı atama .............................................................................................. 69

b. Vasiyet (Belirli mal bırakma) ...................................................................... 70

c. Yükleme (Mükellefiyet) .............................................................................. 71

d. Koşul (şart) .................................................................................................. 72

e. Yedek mirasçı atama ................................................................................... 75

f. Vasiyeti yerine getirme görevlisinin tayini .................................................. 75

g. Mirasçılıktan çıkarma ve saklı paydan mahrum bırakma ............................ 78

(1) Vasiyetname ile mirasçılıktan mahrum bırakma ................................... 78

(2) Saklı paydan mahrum bırakma .............................................................. 79

C. Rus hukuku ........................................................................................................... 83

1. “Rasporyazheniya na sluchai smerti” kavramı ................................................ 83

2. Ölüme bağlı tasarrufların şekilleri ................................................................... 85

a. Vasiyetname ................................................................................................ 85

(1) Kavram .................................................................................................. 85

(2) Çeşitleri ................................................................................................. 87

i. Genel olarak ........................................................................................ 87

ii. Noter onaylı vasiyetname ................................................................... 88

iii. Noter onaylı vasiyetnameye eş değer vasiyetnameler ....................... 90

iv. Melez (resmi-özel karışığı) bir tasarruf: Kapalı vasiyetname ............ 92

v. Bankadaki para üzerindeki haklara ilişkin tasarrufu içeren vasiyetname ....................................................................................... 93

vi. Olağanüstü (el yazılı) vasiyetname .................................................... 94

b. Eşlerin ortak (müşterek) vasiyetnamesi ....................................................... 96

c. Miras sözleşmesi ......................................................................................... 96

3. Ölüme bağlı tasarrufların çeşitleri ................................................................... 98

a. Mirasçı ve yedek mirasçı atama .................................................................. 98

(1) Mirasçı atama ........................................................................................ 98

(2) Yedek mirasçı atama ............................................................................. 99

b. Vasiyet....................................................................................................... 100

c. Yükleme .................................................................................................... 101

d. Koşul (şart) ................................................................................................ 101

e. Vasiyeti yerine getirme görevlisi tayini ..................................................... 103

f. Mirasçılıktan çıkarma ................................................................................ 104

(1) Doğrudan mirasçılıktan çıkarma ......................................................... 104

(2) Dolaylı mirasçılıktan çıkarma ............................................................. 105

g. Miras vakfı kurma ..................................................................................... 105

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK, AZERBAYCAN VE RUS HUKUKLARINDA ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLARIN HÜKÜMSÜZLÜK ÇEŞİTLERİ

I. Türk hukukunda ...................................................................................................... 107

A. Terminoloji sorunu ............................................................................................. 107

B. Hükümsüzlük çeşitleri ........................................................................................ 109

1. Ölüme bağlı tasarruf yapma iradesinin eksikliği: Yokluk ............................. 109

a. Fiil (eylem) iradesinin eksikliği ................................................................. 110

b. Hukuken bağlanma iradesinin eksikliği .................................................... 113

(1) Vasiyetname taslağı ............................................................................. 114

(2) Zihni kayıt (reservatio mentalis) ......................................................... 115

(3) Ciddi olmayan beyanlar ...................................................................... 117

(4) Muvazaa .............................................................................................. 118

2. Kesin hükümsüzlük sebepleri ........................................................................ 119

a. Maddi anlamda sıkı biçimde kişiye bağlılık kuralına aykırılık .................. 119

(1) Kurala tanınan istisnalar ...................................................................... 120

(2) Kurala aykırılığın yaptırımı ................................................................. 123

b. Tip sınırlılığı (Numerus clausus) ilkesine aykırılık ................................... 124

c. Tasarrufun içeriğinin yerine getirilmesinin imkansızlığı ........................... 125

3. Ölüme bağlı tasarrufların iptali ...................................................................... 126

a. Ehliyetsizlik ............................................................................................... 126

(1) Vasiyetnamede .................................................................................... 127

i. Yaş ..................................................................................................... 127

ii. Ayırt etme gücü ................................................................................ 127

(2) Miras sözleşmesinde ........................................................................... 136

i. Mirasbırakan bakımından .................................................................. 136

ii. Sözleşmenin karşı tarafı bakımından ................................................ 136

(3) Ehliyetsizliğin ispatı ............................................................................ 137

i. Ölüme bağlı tasarruf lehine fiili karine .............................................. 137

ii. Bilirkişi raporu ve uzman görüşü ..................................................... 139

iii. Tanık ifadeleri ................................................................................. 142

b. İrade bozuklukları ..................................................................................... 144

(1) Genel olarak ........................................................................................ 144

(2) Yanılma (Hata) .................................................................................... 146

i. Beyan yanılması (hatası) ................................................................... 146

ii. Saik yanılması (hatası) ..................................................................... 147

iii. Yanılmanın (hatanın) nedenselliği .................................................. 149

iv. Vasiyetnamede yanılma (hata) ........................................................ 150

v. Miras sözleşmesinde yanılma (hata) ................................................. 150

vi. Yanılmanın (hatanın) ispatı ............................................................. 152

(3) Aldatma (hile) ..................................................................................... 153

i. Genel olarak ...................................................................................... 153

ii. Miras hukukunda aldatma (hile) ....................................................... 154

iii. Aldatmanın (hilenin) ispatı .............................................................. 155

(4) Korkutma............................................................................................. 156

i. Genel olarak ...................................................................................... 156

ii. Miras hukukunda .............................................................................. 158

iii. Korkutmanın ispatı .......................................................................... 160

(5) İrade bozukluğunun düzelmesi ............................................................ 161

i. Genel olarak ...................................................................................... 161

ii. Vasiyetname üzerinde etkisi ............................................................. 162

ii. Miras sözleşmesi üzerinde etkisi ...................................................... 163

c. Hukuka veya ahlâka aykırılık .................................................................... 164

(1) Genel olarak ........................................................................................ 164

(2) Hukuka aykırılık .................................................................................. 166

(3) Ahlâka aykırılık ................................................................................... 167

(4) Özel bazı olaylar.................................................................................. 172

i. Metres vasiyetnamesi ........................................................................ 172

ii. Özgür karar verme iradesinin sınırlandırılması ................................ 175

iii. Ceza kayıtları .................................................................................. 178

iv. Tahrip etme kayıtları (Demolierungsklausel) .................................. 180

v. Çıkarcı tasarruflar ............................................................................. 182

vi. Güvenilir kişilere yapılan kazandırmalar: “Miras dolandırıclığı” olayı................................................................................................. 182

(5) İspat sorunu ......................................................................................... 183

d. Şekil eksikliği ............................................................................................ 183

(1) Genel olarak ........................................................................................ 183

(2) Vasiyetnamede .................................................................................... 185

i. Resmi vasiyetnamede ........................................................................ 185

ii. El yazılı vasiyetnamede .................................................................... 188

iii. Sözlü vasiyetnamede ....................................................................... 192

(3) Miras sözleşmesinde ........................................................................... 193

II. Azerbaycan hukukunda.......................................................................................... 193

A. Genel olarak ........................................................................................................ 193

B. Hükümsüzlük çeşitleri ........................................................................................ 194

1. Vasiyet yapma iradesinin eksikliği: Yokluk .................................................. 194

a. Genel olarak .............................................................................................. 194

b. AzAM uygulaması .................................................................................... 196

(1) İşleme göre okur yazarlık? .................................................................. 196

(2) Sahte vasiyetname ............................................................................... 197

(3) “Yoğun bakım” vasiyetnamesi ............................................................ 198

2. Kesin hükümsüzlük: Ehemiyetsizlik.............................................................. 198

a. İstenerek yaratılan irade bozukluğu halleri: muvazaalı ve ciddi olmayan işlemler ..................................................................................................... 198

(1) Muvazaalı işlemeler ............................................................................ 198

(2) Ciddi olmayan hukuki işlemler ........................................................... 199

b. Hukuka aykırılık ........................................................................................ 200

c. Ahlâka aykırılık ......................................................................................... 201

(1) Genel olarak ........................................................................................ 201

(2) Sosyal hizmet kuruluşları lehine vasiyetname yapılabilir mi? ............ 202

3. İptal edilebilirlik ............................................................................................ 203

a. Şekil eksikliği ............................................................................................ 203

(1) Genel olarak ........................................................................................ 203

(2) AzAM uygulaması .............................................................................. 204

b. Ehliyetsizlik ............................................................................................... 205

c. İrade bozuklukları ...................................................................................... 209

(1) Aldatma ............................................................................................... 209

(2) Korkutma............................................................................................. 210

(3) Yanılma ............................................................................................... 211

d. İmkansızlık ................................................................................................ 212

III. Rus Hukukunda .................................................................................................... 212

A. Genel olarak ........................................................................................................ 212

B. Hükümsüzlük Sebepleri ...................................................................................... 214

1. Porok subyekta: Süjeye (irade beyanı sahibine) ilişkin gerekliliklerde eksiklik .......................................................................................................... 214

a. Genel olarak .............................................................................................. 214

b. Kısıtlıların durumu .................................................................................... 214

(1) Kumar, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı nedeniyle kısıtlanma halinde ................................................................................................ 215

(2) Psikolojik bozuluk nedeniyle kısıtlanma halinde ................................ 215

2. Porok voli: İrade ve irade beyanına ilişkin gerekliliklerde eksiklik ............... 216

a. Muvazaa .................................................................................................... 217

b. Ayırt etme gücünden yoksunluk ................................................................ 217

c. Aldatma ..................................................................................................... 218

d. Korkutma ................................................................................................... 219

e. Yanılma ..................................................................................................... 219

3. Porok formı: Şekil eksikliği ........................................................................... 220

4. Porok soderzhaniya: İçerik bozukluğu........................................................... 222

a. Hukuka aykırılık ........................................................................................ 222

b. Ahlâka aykırılık ......................................................................................... 224

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLARIN HÜKÜMSÜZLÜĞÜNE İLİŞKİN DAVALAR

I. Türk hukukunda ...................................................................................................... 225

A. Ölüme bağlı tasarrufun iptali davası ................................................................... 225

1. İptal davasının hukuki niteliği ....................................................................... 225

2. Görevli ve yetkili mahkeme ........................................................................... 226

3. İptal davasında taraf sıfatı .............................................................................. 226

a. Davacı sıfatı (aktif husumet) ..................................................................... 227

(1) Genel olarak ........................................................................................ 227

(2) Miras hukuku kapsamındaki (doğrudan) menfaatler ........................... 228

(3) Dava açabilecek kişiler ........................................................................ 229

i. Mirasçı-vasiyet alacaklısı .................................................................. 229

ii. Son mirasçı sıfatıyla Devlet (Hazine) ............................................... 230

iii. Vasiyeti yerine getirme görevlisi..................................................... 231

b. Davalı sıfatı (pasif husumet) ..................................................................... 232

(1) Genel olarak ........................................................................................ 232

(2) Henüz ana rahmine düşmemiş (döllenmemiş) olan bir “varlığın” (nondum conceptus) davalı sıfatı ........................................................ 233

c. Dava arkadaşlığı ........................................................................................ 235

4. Hak düşürücü süreler ..................................................................................... 236

a. Bir yıllık süre ............................................................................................. 237

b. On yıllık süre ............................................................................................. 239

c. Yirmi yıllık süre ........................................................................................ 241

d. İptal defi .................................................................................................... 241

5. İptal kararının etkisi ....................................................................................... 242

a. Genel olarak .............................................................................................. 242

b. Taraflar arası (inter partes) etki ................................................................. 243

(1) Kişiler bakımından .............................................................................. 243

(2) Ayrı ayrı tasarruflar bakımından ......................................................... 245

c. Kısmi hükümsüzlükten ayırma .................................................................. 246

B. Ölüme bağlı tasarrufun hükümsüzlüğüne ilişkin tespit davası ............................ 248

1. Genel olarak ................................................................................................... 248

2. Hukuki yararın (menfaatin) varlığı ................................................................ 249

3. Tespit kararının etkisi .................................................................................... 251

II. Azerbaycan hukukunda.......................................................................................... 252

A. Azerbaycan Yargı Sistemi .................................................................................. 252

B. Vasiyetnamenin hükümsüzlüğüne ilişkin davalar ............................................... 253

C. Vasiyetnamenin hükümsüzlüğü davalarında görevli ve yetkili mahkeme .......... 253

D. Mirasbırakan vasiyetnamenin iptali davası açabilir mi? ..................................... 253

1. Genel olarak ................................................................................................... 253

2. Ortak vasiyetnamenin iptali ........................................................................... 255

E. Dava açma süresi ................................................................................................ 256

1. AzAM uygulaması ......................................................................................... 256

2. AzMM m. 354.2’nin uygulanabilirliği sorunu ............................................... 257

F. Mirasbırakanın sakatlanmış ölüme bağlı tasarrufu onaylamasının sonuçları ...... 258

G. Vasiyetnamenin iptalinin sonuçları .................................................................... 260

III. Rus hukukunda ..................................................................................................... 261

A. Rusya Federasyonu Yargı Sistemi ...................................................................... 261

B. Vasiyetname ve miras sözleşmesinin hükümsüzlüğüne ilişkin davalar .............. 262

C. Vasiyetname ve miras sözleşmesinin hükümsüzlüğü davalarında görevli ve yetkili mahkeme ................................................................................................. 262

D. İptal davasının tarafları ....................................................................................... 262

E. Dava açma süresi ................................................................................................ 264

SONUÇ ...................................................................................................................... 265

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 277

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................... 289