Ateş İstidası

ÖNSÖZ......................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER......................................................................................................... VII

KISALTMALAR..................................................................................................... XV

GİRİŞ........................................................................................................................... 1

I. KONUNUN TAKDİMİ ......................................................................................... I

II. MAHİYET BAKIMINDAN MAHKEME KARARLARININ KONTROLÜ ... 3

A. Genel olarak........................................................................................................ 3

B. İstinaf ve Temyiz ................................................................................................ 8

111. BAŞKA HUKUK SİSTEMLERİNDE MAHKEME KARARLARININ

KONTROLÜ........................................................................................................ 11

A. Eski Hukuk Sistemlerinde................................................................................ 11

1. Eski Mezopotamya. Hind ve Mısır .............................................................. 11

2. Eski Yunan ................................................................................................. 12

3. Eski Roma ................................................................................................... 13

B. Modern Hukuk Sistemlerinde (Tarihçe)........................................................... 14

1. Fransa........................................................................................................... 14

2. Almanya ......................................................................... 21

3. İngiltere ....................................................................................................... 23

BİRİNCİ BÖLÜM..................................................................................................... 27

İSLÂM HUKUKUNDA MAHKEME KARARLARININ KONTROLÜ ............... 27

1. Tarihçe ........................................................................................................ 27

A.İlk Zamanlar..................................................................................................... 27

B. Mezhalim Usulü .............................................................................................. 31

II. MAHKEME KARARLARININ KONTROL ÇEŞİTLERİ .............................. 35

A.Mahiyet Bakımından Mahkeme Kararlarının Kontrolü ..................................... 35

B. Şer'î HuKiıkıa İstinaf ve Temyize Rastlanmamasının Sebepleri........................ 38

C. Şer'î Hukuk istinafa Elverişli mi? ..................................................................... 43

1. Şer'î Hukukun İstinafa Elverişli Olmadığı Görüşü ...................................... 43

2. Şer'î Hukukun İstinafa Elverişli Olduğu Görüşü ........................................ 48

3. Şer'î Hukukta İstinafla İlgili Görüşlerin Değerlendirilmesi.......................... 56

IV. İSLÂM HUKUKUNDA MAHKEME KARARLARININ KONTROL USULÜ 59

A. Mahkeme Kurarlarının Bozulma (Nakz) Sebepleri......................................... 59

1. Hükmün Hukukî Norma Aykırı Olması ....................................................... 59

2. İhıisas Yokluğu.................................... ........................................................ 69

3. Hüküm Sebcblerinde Sakatlık......................................................................... 70

4. Hâkimin Töhmen Altında Davranması............................................................ 72

B. Hükmün Kontrolü İçin Başvurabilecek Kimseler.......................................... 75

1. Taraflar............................................................................................................ 75

2. Hükmü Veren Hâkim .................................................................................... 75

3. Hükmü Veren Hâkimin Halefi ...................................................................... 77

4.Üçüncü Şahıslar............................................................................................. 78

5. Devlet Başkanı............................................................................................... 78

C. Hükmün Kontrolü İçin Başvuru Mercii ....................................................... 79

1. Hükmü Veren Mahkeme ................................................................................ 79

2. Eşit Derecede Başka Bir Mahkeme................................................................ 79

3. Devlet Başkanı............................................................................................... 80

Ç. Hükme İtirazın Etkisi .................................................................................... 81

İKİNCİ BÖLÜM ....................................................................................................... 83

KLASİK DEVİR OSMANLI HUKUKUNDA KANUN YOLLARI 83

I. KLASİK DEVİRDE OSMANLI ADLİYESİ........................................................ 83

II. MAHİYET BAKİMİNDAN MAHKEME KARARLARININ KONTROLÜ ... 85

III. MAHKEME KARARLARININ KONTROL MERCİLERİ ............................ 105

A.Divan-ı Hümâyun ............................... ..................................................... 105

B. Veziriâzam (İkindi) Divanı.......................................................................... 114

C. Huzur Murafaaları ...................................................................................... 115

1. Cuma Divanı ................................................................................................ 1' 5

2. Çarşamba Divanı ......................................................................................... 116

Ç. Kazasker Divanı ......................................................................................... 117

D. Taşra Divanları ............................................................................................ 118

IV. HÜKME İTİRAZIN ETKİSİ ............................................................................ 121

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM................................................................................................ 123

NİZAMİYE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLU ÖRGÜTÜ 123 I. SULTAN ABDÜLMECİD DEVRİ < 1839-1861) 123

A. Taşra Meclislerinde Kanun Yollan.............................................................. 123

B. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye................................................................ 128

1. Meclis-i Vâlâ Örgütü ve İşleyişi .... ' 28 2. Üst Mahkeme Olarak Meclis-i Vâlâ. 130

II.SULTAN ABDÜLAZİZ DEVRİ (1861-1876).................................................... 135

A.Taşra Meclislerinden Nizamiye mahkemelerine.............................................. 135

1. Lübnan Reformları ..................................................................................... 135

2. Vilâyet Nizâmnâmesi ................................................................................. 135

3. İstanbul Reformları .................................................................................... 138

B. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye................................................................................. 140

1. Anatüzük (Nizamnâme-i Esasî) İle Getirilen Hükümler.............................. 141

a. Teşkilât ..................................................... .'........................................... 141

b. Görevleri ............................................................................................... 141

c. Çalışma Usulü ....................................................................................... 142

2. İçtüzük (Nizamâmc-i Dahilî) İle Getirilen Hükümler.................................. 142

a. Teşkilât .................................................................................................. 142

b. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Nizamiye Mahkemesi..................................... 144

c. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesi ....................................... 144

aa. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesinin Görevleri ............. 144

bb. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesi'nin İşleyişi ............... 145

cc. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesinde Usul ................... 146

aaa. Müracaat Şartları ..................................................................... 146

bbb. Mahkemenin Usul İşlemleri ................................................... 147

ccc. Müracaatın İncelenmesi ........................................................... 147

dd. Mahkemc-i Temyizin Kararı ........................................................... 148

aaa. Onay (Tasdik) ......................................................................... 148

bbb. Bozma (Nakz) ........................................................................ 148

III.BİRİNCİ MEŞRUTİYET VE SONRASİ (1876-1926) .................................... 150

A. 1879 Tarihli Teşkilat Kanunu ve Mahkemeler Teşkilatı................................. 150

1. Bidâyet ve İstinaf Mahkemeleri ................................................................. 150

2. Temyiz Mahkemesi .................................................................................... 156

a. Teşkilât Kanununun Getirdiği Düzenlemeler.......................................... 156

b. Teşkilât Kanununda Yapılan Değişikliklere Göre Mahkeme-i Temyiz 157

aa. Teftiş Görevi.................................................................................... 157

bb. İstidâ Görevi ................................................................................... 158

cc. Şer'iyye Dairesi................................................................................ 159

c.Mahkeme-i Temyiz Hâkimleri ............................................................... 159

ç. Mahkeme-i Temyiz'in Son Dönemi ....................................................... 160

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM............................................................................................ 161

KANUN YOLU MEVZUATI VE USULLERİ....................................................... 161

1. TANZİMAT SONRASI KANUN YOLU MEVZUATI ................................. 161

A. Genel Düzenlemeler ....................................................................................... 161

I. Tanzimat'tan Önceki Devir ......................................................................... 161

2. Tanzimat'ın İlk Yıllarında ........................................................................... 162

3. Nizamiye Mahkemeleri Kanunları .............................................................. 163

4. Meeelle-i Ahkâm-ı Adliye ......................................................................... 164

5. Mecelle'yi Tamamlayan Düzenlemeler ....................................................... 166

B. 1879 Usul-i Muhakeme-i Hukukiye Kanunu.................................................. 167

C.1879 Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanunu ................................................... 168

II. NiZÂMİYE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLU USULLERİ ................. 169

A. İtiraz ............................................................................................................... 169

Ceza Usulünde İtiraz................................................................................... 169

a. Genel Olarak ......................................................................................... 169

b. Sorgu Hâkimi Kararnâmelcrine Karşı İtiraz .......................................... 169

aa. İtiraz Hakkı Sahipleri....................................................................... 169

bb. İtiraz Müddeti ................................................................................. 170

cc. İtirazın Şekli..................................................................................... 170

c. Gıyâbî Hükümlere İtiraz ....................................................................... 171

aa. Genel Olarak ................................................................................... 171

bb. itiraz Hakkı Sahipleri ...................................................................... 171

cc. İtiraz Edilebilecek Hükümler............................................................ 171

dd. İtiraz Müddeti ................................................................................. 172

ee. İtiraz Müracaatı................................................................................ 172

ff. İtirâz Müracaatının Etkisi ................................................................. 172

2. Hukuk Usulünde İtiraz .............................................................................. 172

a. Genel Olarak ......................................................................................... 172

b. Gıyâbî Hükümlere itiraz.......................................................................... '73

aa. İtiraz Hakkı Sahipleri....................................................................... 173

bb. İtiraz Mercii .................................................................................... 173

cc. İtiraz Müddeti................................................................................... 173

dd. İtirazın Etkisi .................................................................................... '74

ee. İtiraz Müracaatı................................................................................ 174

c. Üçüncü Şahsın İtirazı (İtirazü'l-gayr)..................................................... 175

aa. Genel Olarak ................................................................................... 175

bb. Çeşitleri .......................................................................................... 176

cc. İtiraz Müracaatı................................................................................ 176

B. istinaf................................................................................................................ I⁷⁷

1. Ceza Usulünde İstinaf................................................................................. 177

a.İstinaf Edilebilen Kararlar....................................................................... '77

b. İstinaf Hakkı Sahipleri........................................................................... 180

c.İstinaf Müddeti ...................................................................................... 181

ç.İstinaf Müracaatı ................................................................................... '81

d. istinaf Müracaatının Etkisi....................................................................... '82

e. İstinaf Dâvâsının Görülmesi.................................................................. 182

f.İstinaf Dâv asının Sonucu..................................................................... 184

2. Hukuk Usulünde İstinaf............................................................................. 185

a. İstinaf Edilebilen Kararlar....................................................................... 185

b. jstinaf Hakkı Sahipleri ........................................................................... 186

c. İstinaf Müddeti ....................................................................................... 187

ç.İstinaf Müracaatı.................................................................................... 188

C. Temyiz............................................................................................................ 190

1. Ceza Usulünde Temyiz............................................................................... 190

a. Temyiz Şartları........................................................................................ 190

aa. Hükme İlişkin Şartlar ....................................................................... 190

bb. Temyiz Hakkı Sahiplerine İlişkin Şartlar ......................................... 192

aaa. Talep Şartı................................................................................ 192

bbb. Re'sen Temyiz......................................................................... 193

cc. Temyiz Müddetine Ait Şartlar .......................................................... 194

b. Temyiz sebepleri .................................................................................... 195

aa. Genel Olarak .................................................................................... 195

bb. İlk Mahkemenin Görev ve Yetkisine Ait Sebepler........................... 196

cc. Muhakeme Usulündeki Eksiklik ve Hatalar ..................................... 196

ıid. Kanunun Uygulanmasında İsabetsizlik ........................................... 197

c. Temyiz Müracaatı .................................................................................. 197

aa. Temyiz Müracaatının Şekli............................................................... 197

bb. Ceza-yı Nakdî (Depo) ..................................................................... 198

cc. Hapis Şartı........................................................................................ 199

ç. Temyiz İncelemesi .................................................................................. 200

d. Temyiz Dâvasının Sonucu ...................................................................... 201

aa. Temyiz Dilekçesinin Reddi ve Hükmün Tasdiki ............................... 201

bb. Temyiz Dilekçesinin Kabulü ve Hükmün Bozulması ....................... 201

aaa. Bozma (Nakz) Sebepleri ........................................................... 201

bbb. Bozmadan Sonraki İşlemler...................................................... 202

ccc. Bozmadan Sonra İlk Mahkemenin Tavrı .................................. 203

ddd. Aleyhte Bozma Yasağı............................................................. 203

e. Fevkalâde Temyiz (Nef'an li'l-Kanun Nakz)............................................. 204

2. Hukuk Usulünde Temyiz............................................................................ 204

a. Temyiz Edilebilen Kararlar....................................................................... 204

b. Temyiz Hakkı Sahipleri .......................................................................... 205

c. Temyiz Müddeti ..................................................................................... 205

ç. Temyiz Müracaatı.................................................................................... 206

d. Temyiz Müracaatının Etkisi..................................................................... 207

e. Temyiz İncelemesi.................................................................................... 207

f.Temyiz Sebepleri .................................................................................... 208

g. Temyiz Sonucu ....................................................................................... 210

Ç. Muhakemenin Tekrarlanması (İâde-i Muhakeme)........................................... 210

1. Ceza Usulünde Muhakemenin lâdesi ......................................................... 210

a. Genel Olarak .......................................................................................... 210

b. Muhakemenin İâdesi Sebepleri .............................................................. 211

c. Muhakemenin lâdesini Talep Hakkı ....................................................... 211

ç.Muhakemenin lâdesini İsteme Süresi ..................................................... 211

e. Muhakemenin İadesi Müracaatı............................................................... 211

. Muhakemenin lâdesi Müracaatının Görüşülmesi ve Sonucu ................... 212

2. Hukuk Usulünde Muhakemenin lâdesi ...................................................... 212

a.Muhakemenin İadesi Sebepleri .............................................................. 212

b. Muhakemenin jâdesinde Süre ................................................................. 213

c. Muhakemenin lâdesi Müracaatı............................................................... 214

D. Tashih-i Karar (Karar Düzeltme)...................................................................... 215

1. Karar Tashihi Yolunun Kabulü ................................................................... 215

2. Tashih-i Karar Yolunun Hukukî Temeli ..................................................... 216

3. Tashih-i Karar Yolunun Tarihçesi................................................................ 217

4. Tashih-i Karar Usulü .................................................................................. 218

Tashih-i Karar Müracaatı (UMHK. m. 252) .......................................... 218

Tashih-i Karar Sebepleri (UMHK. m. 253) ........................................... 218

Tashih-i Karar Talebinin Sonucu (UMHK. m. 254) .............................. 219

E. Hâkime Dair Olağanüstü Kanun Yollan.......................................................... 219

1. Hâkimden Şikâyet ....................................................................................... 219

a. Genel Olarak ........................................................................................... 219

b. Hâkimden Şikâyet Sebepleri ................................................................... 220

c.Hâkimden Şikâyet Usulü......................................................................... 220

ç. Hâkimden Şikâyet Dâvâsının Sonucu .................................................... 221

2. Hâkimin Reddi ........................................................................................... 222

BEŞİNCİ BÖLÜM.................................................................................................... 223

DİĞER MAHKEMELERDE KANUN YOLLARI.................................................. 223

I. ŞER İYYE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLLARI .................................. 223

A.Şer'î Mahkeme İ'lamlarının Kanun Yolu Örgütü ............................................ 223

1. Tanzimat'ın İlk Dönemi (Huzur Mürâfaalan) .............................................. 223

2. Tanzimat'ın ikinci Dönemi .......................................................................... 224

a.Meclis-i Tedkikat-ı Şer'iyye .................................................................... 224

b. Fetvâhâne ............................................................................................... 226

B. Şer'î Mahkeme İ lâmlarının Kanun Yolu Usulü .............................................. 226

C.Şer'î Mahkemelerdeki Kanun Yollanılın Mahiyeti........................................... 229

Ç. Şer'î Hükümlerin Kontrolüne İlişkin Diğer Düzenlemeler............................... 231

D. Mahkeme-i Temyiz Şer'iyye Dâiresi................................................................ 231

H. Mısır ve Yemen'de Şer'î Kanun Yolu Örgütü ................................................. 233

II. CEMAAT MAHKEMELERİNDE KANUN YOLLARI .................................. 234

III. YABANCI UNSURLU DÂVALARDA KANLN YOLLARI.......................... 236

A.Konsolosluk Mahkemelerinde Kanun Yolları ................................................. 236

B. Muhtelit (Karma) Mahkemelerde Kanun Yolları.............................................. 236

1. Karma Ticaret Mahkemeleri......................................................................... 236

2. Ticaret Mahkemelerinde Kanun Yolu Usulü ............................................... 240

a. İtiraz ....................................................................................................... 240

aa. Gıyabî Hükümlere İtiraz ................................................................... 240

bb. Üçüncü Şahsın İtirazı (İtirazü'l-gayr) ............................................... 240

b. İstinaf ..................................................................................................... 241

aa. İstinaf Edilebilen Kararlar.................................................................. 241

bb. İstinaf Hakkı Sahipleri...................................................................... 241

cc. İstinaf Süresi ..................................................................................... 241

dd. İstinaf Müracaatı............................................................................... 242

ee İstinaf Müracaatının Etkisi ................................................................. 242

ff. İstinaf Müracaatının incelenmesi ....................................................... 242

gg. İstinaf Muhakemesinin Sonucu ........................................................ 243

c. Muhakemenin lâdesi (İâde-i Muhakeme) ............................................... 243

aa. Muhakemenin İâdesi Sebepleri ......................................................... 243

bb. Muhakemenin lâdesi Süresi.............................................................. 244

cc. Muhakemenin lâdesi Müracaatının Şekli ......................................... 245

dd. Muhakemenin lâdesi Müracaatının Sonucu ...................................... 245

|\ . İDARE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLLARİ ........................................ 245

\ ASKERİ MAHKEMELERDE KANUN YOLLARI ............................................. 249

İlk Devirler......................................................................................................... 249

Divan-ı Tcmyiz'in Kuruluşu ............................................................................... 251

C Son Düzenlemeler ............................................................................................ 253

1. Teşkilât......................................................................................................... 253

2. Usul............................................................................................................. 253

a. Temyiz..................................................................................................... 253

aa. Temyiz Müracaatına Hakkı Olanlar................................................... 253

bb. Temyiz Edilebilen Kararlar................................................................ 254

cc. Temyize Müracaat Süresi .................................................................. 254

dd. Temyiz Müracaatı.............................................................................. 254

ee. Temyiz Sebepleri............................................................................... 255

ff. Temyiz İncelemeleri............................................................................ 255

b. Net'an Li'l-Kanun (Kanun Yararına) Temyiz........................................... 255

c. Muhakemenin lâdesi .............................................................................. 256

aa. Muhakemenin İâdesi Sebepleri ......................................................... 256

bb. Muhakemenin lâdesine Müracaat.......... .'......................................... 256

cc. Müracaatın İncelenmesi .................................................................... 256

3. Tadiller ....................................................................................................... 257

SONUÇ VE ÖZET ................................................................................................... 259

KAYNAKLAR.......................................................................................................... 267