Milli Mücadelenin Hukukileşme Süreci

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ...................................................................................... V

KİSALTMALAR ....................................................................... XV

BİRİNCİ BÖLÜM

MİLLİ MÜCADELE VE KUVAYİ MİLLİYE RUHUYLA ULUSU HAZIRLAMA DÖNEMİ

I. Kurtuluş İçin Karar ................................................................... 1

A-Kararın Siyasal Oluşumunda Fikirsel Geçmişin Mirası ................ 1

B-Kararı Oluşturan Sosyal Dokudaki Katmanlar............................. 10

C-Kararın Doğruluğunun Seçimi

Katılmanın Ön Plâna Çıkarılması......................................... 17

II. Örgütlenme Olavı ve Kullanılan Dinamikler............................... 20

A - Örgütlenme Olayı ................................................................ 20

1. Yerel-bölgesel millî direniş örgütlenmeleri: Millî direnişlerin kendiliğinden doğumu 20

2. Tek bir örgütte birleştirme: ANADOLU Ve Rumeli Müdafaai Hukuk olgusu 23

B - Bir MİLLETİN Yeniden Örgütlenmesi Yolunda Kullanılan

Dinamikler........................................................................ 25

1. İç kamuoyu dinamikleri .................................................. 25

a) Müdafaai Hukuk.............................................................. 25

b) Kuvayî Millîye ............................................................... 27

c) Millî Kongreler.............................................................. 32

(1) Amasya Buluşması

Uluslaşma sürecinde somut adım ............................. 32

i) İktidarın asıl kaynağına seslenme, siyasal anlamda MİLLETE yönelme 32

ii) Amasya doğrultulan ve anayasal ipuçları ............... 34

iii) Amasya ve Kanun-u Esasî .................................. 35

(2) Erzurum Millî Kongresi............................................. 37

i) Kongre'nin içeriksel yaklaşımından yansımalar....... 37

(i) Genel olarak ...................................................... 37

(ii) Tarihî Kongre'nin ürettiği sonuçlar....................... 42

(iii) Kararların netleştirdiği yönler............................. 44

(iv) Şarki Anadolu Miidafaai Hukuku Millî Cemiyeti

Nizamnamesi ................................................... 46

ii) Savaş yönetiminin başlangıcı......................... SO

iii) Manda sorunu ............................................. 51

iv) Kongre'nin eğilimi ve Kanun-u Esasî................................. 53

v) Anayasal doğrultular vc anayasal ipuçları ......... 57

(3) Sivas Millî Kongresi ................................................ 59

i) Amacın toplulaştırılması vc Kongre'nin eğiliminden yansımalar 59

ii) Karar organı Kongre'nin onayladığı kararlar .... 63

iii) Anadolu Millî Kurtuluş Savaşı Örgütlenmesi'nin bu aşamasında Kongre'nin yaklaşımından bazı gözlemler 67

iv) Manda sorunu ............................................. 72

v) Sivas'a gelen Amerikan Heyeti'ne verilen "muhtıra" 78

(4) Batı Anadolu Millî Kongresi ..................................... 80

i) Balıkesir Millî Kongresi.................................. 80

ii) Denizli Millî Kongresi................................... 84

iii) Alaşehir Millî Kongresi ................................ 85

(5) "idare-i Muvakkate" ................................................. 89

i) Bu kurumun Erzurum'da biçimlenişi ................ 89

ii) Bu kurumun. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Örgütü'nün yürütme organı olarak bütün memleketin kurumu haline dönüşümü................................................... 92

iii) "idare-i Muvakkate" olgusu............................ 95

(i) Merkezî Yöııetim'le bağları koparma girişimi: Otoriteyi sınama ve kanıtlama 95

(ii) Sivas Millî Kongresi'nin davranışı bir "İdare-i Muvakkate" şekline yol açar 103

(iii)"İdare-i Muvakkate"nin niteliği................... 104

(iv) "İdare-i Muvakkate"nin bazı çalışmaları ...... 105

(v) Heyet—i Temsiliye'nin görevleri.................. 110

iv) "İdare-i Muvakkate"ye yapılan tepki............. 110

v) Hevet-i Temsiliye'de imza sorunu.................. 112

vi) Kısaca Millî Kurtuluş Savaşı'nin malî yönetimi .............. 114

(6) Basın-Pıotesto-Miting iletişimi ................................ 122

i) Telgraf tellerinin önemi ................................ 122

ii) Yığınsal haberleşme .................................... 127

iii) Basının çağdaş öneminin kavranması ........... 131

(7) Misak-ı Millî.......................................................... 132

2. D ı ş kamuoyu dinamikleri ............................................ 136

a) Wilson yaklaşımı ...................................................... '36

b) Egemenlik............................................................... 137

(1)İç—pozitif hukuka yansıma...................................... ' 37

(2)Batı'ııın ürünü olan bir gelişim................................. 144

İKİNCİ BÖL Ü M

M İLLİ MÜCADELENİN YAPISAL KURUMLAŞ M A S I V E HU K U K i L E Ş M E S t DÖNE M İ

Biıiııci Dünüm Türkiye Btiyiik Millet Meclisi vl' IV21 Teşkilât—ı Esasıve

Kanunu ..................................................................................... 147

A - Anadolu Milli Mücadelesi'niıı Birinci Büyük

Millet Meclisi'ııi kurarak Hukukileşmesi ................. 147

1. BMM'nin kuruluşu................................................................................. 147

a) "İdare-i Muvakkate'nin seçim girişimi ve Millî Mücadele nin asıl

organı olan I. BMM'ııe kavuşması ................................ 147

ti) I. BMM'nin "İdare-i Muvakkate "den aörevi devralması ve hükümet sistemini içeren ÖNERGE 7. 149

(1) "İdare-i Muvakkate'"nin görevi devretmesi ................ 149

(2) 1. BMM'ne görevi devretmeyi sağlayan ÖNERGE ve öngördüğü sistem 153

e) Fiilî İKTİDAR OLAYININ sonu ve yeni bir DEVLETİN hukukî

temelinin atılması......................................................... 158

(1) Meclis-i Mebusan'ın kapatılması üzerine "İdare-i Muvakkate'nin hazırladığı seçim bildirileri 158

(2) İç hukuk bakımından Kaııun-u Esasî'ye rağmen yeni bir devletin kuruluş temellerinin atılması sağlanarak, fiilî durumun hukukiliğe dönüşmesi ...................... 160

2. BMM'nin taşıdığı nitelikler.......................................... 167

a) BMM'nin ayrı zaman ve koşullarla yapılan iki seçimden çıkan milletvekillerinden kurulması 167

(1) Çift seçimden oluşan bir MECLİS............................. 167

(2) Bu Meclis'iıı genel olarak yapısal durumu ................. 172

b) I. TBMM'nin Unvanının taşıdığı özellik...................... 177

c) BMM'nin "Meclis-i Müessisan" olması....................... 180

ç) BMM'nin gayesinde ikilik bulunan bir Meclis olma niteliğini

taşıması ..................................................................... 189

ç) BMM'nin HALKÇI MECLİS olması .......................... 193

(1) Halkçılık üzerine genel olarak kısa notlar................. 193

(2) BMM'nin HALKÇILIK arayışları ............................. 196

13) 1. TBMM Beyannamesi ve HALKÇILIK PROGRAMI 201

i) Gözlemler ve 1920 Sonbaharı'nda BMM'nde doüan BUNALIMI çözme »irisimi 7. 201

ii) BM.M. Halkçılık Prograıııı'nın MAKSAD ve MESLEK bölümünü. "BMM'nin Beyannamesi": kalan kısmını Tcşkilât-ı Esasiye Kanunu şekline dönüştürür 206

el BMM'nin süreklilik niteliği..................................... 210

(1 ) "Hııkııkıı Esasiye Encümeni" yaklaşımı .................. 210

(2) "Hukuku Esasiye ve tahsisat hakkında Hukuku Esasiye Encümeni nin teklifi kanunisi" için BMM tartışmalarında "istimrar" ilkesine yöneltilen eleştiriler 214

B - Hukukileşme Sürecinde I. DönemTBMM'nin Miidafaai Hukuk

Aksiyonunu Hukukileştirmesi Ve 1921 TEŞKİLÂT-1 ESASİYE KANUNU 222

1921 Teşkilât—ı Esasîye Kanunu'na ön yaklaşımlar ..... 222

a) Bu kanunun görüşülmesine başlanmasından önceki kesite ilişkin

bazı gözlemler............................................................. 222

b) Anadolu Millî Kurtuluş Hareketi, Geleneksel Düzen'deki anayasal gelişimleri ulusal ve demokratik anayasal tezlere dönüştürüyor ................................................................. 232

c) Hazırlık dönemi anayasal tezlerinin kurumlaşması.......... 245

(1) Millî Kurtuluş Hareketi yaklaşımında Önderinin anayasal taşıyıcılığının bağlantıları 245

(2) Anayasal tezlerin Örgütlenme Olayı'ndaki kurumlaşması 249

ç) Kurulan anayasal organların kaynağı olan BMM'nin ihtilâlci niteli

taşıyan ürünlerinden örnekler.................................. 253

(1) Beyannameler ................................................... 253

(2) Kararlar............................................................ 253

(3) Kararnameler ................................................... 254

(4) Kanunlar ......................................................... 254

2. Örgütlenme Olayı'nın temel dinamiği işlevini üzerine alan I. BMM'nin politik hararetini artıran hizipleşmeler 255

a)Meclis'in BOLŞEVİZM ile temasa gelmesi ........... 255

(1) Bölünen Dünya...................................... ......... 255

(2) Birinci BMM'nin durum değerlendirmesi ve KOMÜNİZM 259

(3) Önder'in "Doğunun Tezi"ne yaklaşımı ................ 265

b)Hizipleşmeler................................................. 275

(1) İttihatçıların geçmişte olduğu gibi iktidara gelebilmek için bazı arayışlara sapması 275

i) Yakın Türk Tarihi siyasal örgütlerinin en güçlüsü olan İttihad

ve Terakki'nin mirasının etkinliği ....................... 275

ii) İttihatçılar'ın BMM'ndeki görünümlerinden izlenimler 283

iii) İttihatçılar'ın hazırladıkları programların içeriklerinden

eğilimler .......................................................... 284

(2) GAYE BİRLİĞİNE rağmen BMM içifitlc vg dışında sapmaların oluşturduğu bazı teşekküller ve kısaca sebepleri 292

i) Genel olarak ........ ,..'............................................ 292

ii) Yeşil Ordu ve Halk Zümresi ............................... 294

iii) (Resmî) Türkiye Komünist Fırkası ..................... 298

iv) (Hafi) Türkiye Komünist Partisi.......................... 305

v) Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası ........................ 308

(3) Hilâfet-Saltanad kurumunu koruma amacıyla kurulan MUHAFAZA-i MUKADDESAT Cemiyeti 310

(4) Birinci Büyük Millet Meclisi'nin kaynağı olan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin iki kola ayrılması 311

i) Birinci GURUP ................................................. 311

ii) İkinci GURUP................................................... 313

3. Birinci Dönüm Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Siyasî Rejim Sorununu Çözme Yolunda 85 Sayılı 20 Ocak 1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu" nun Doğumu ....................................... 315