Hukuk Yargılamasında Çevrim İçi Mahkemeler

İÇİNDEKİLER

TAKDİM ...................................................................................................................... V

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... VII

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ IX

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ............................................................. XV

ÖZET ....................................................................................................................... XVII

ABSTRACT ........................................................................................................... XVIII

GİRİŞ .............................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

1. ÇEVRİM İÇİ MAHKEME KAVRAMI VE ÇEVRİM İÇİ MAHKEMELERE İLİŞKİN DÜNYADAKİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ ........................................... 11

1.1. GENEL OLARAK ÇEVRİM İÇİ MAHKEME KAVRAMI ............................ 11

1.2. ÇEVRİM İÇİ UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ (ONLINE DISPUTE RESOLUTION) .............................................................................. 18

1.2.1. Yargılamanın Son Çare Olması ............................................................... 25

1.2.2. Hukuki Bilgilendirme ve Yönlendirme ................................................... 26

1.2.3. Uyuşmazlıkların Önlenmesi ve Yatıştırılması ......................................... 29

1.2.4. Teknolojiden Yenilikçi Şekilde Yararlanma ........................................... 31

1.3. ÇEVRİM İÇİ MAHKEME MODELİ VE DİJİTAL DÖNÜŞÜM İLİŞKİSİ .... 41

1.3.1. Sözlü-Yazılı-Dijital İletişim Bağlamında Çevrim İçi Mahkeme Modeli ..................................................................................................... 41

1.3.2. Dijital Dönüşüm, Uyuşmazlıkların Standartlaşması ve Çevrim İçi Mahkeme Modeli .................................................................................... 46

1.3.3. Çevrim İçi Mahkeme Modelinin Yargılamada Dijital Dönüşümden Farkı ........................................................................................................ 50

1.4. ÇEVRİM İÇİ MAHKEMELERE İLİŞKİN DÜNYADAKİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ ................................................................................................... 51

1.4.1. Kanada Medeni Uyuşmazlık Çözüm Sistemi .......................................... 53

1.4.1.1. Genel Olarak ................................................................................ 53

1.4.1.2. Çözüm Gezgini ............................................................................ 55

1.4.1.3. Çevrim İçi Müzakere ................................................................... 56

1.4.1.4 Çevrim İçi Uzlaştırma ................................................................... 57

1.4.1.5. Çevrim İçi Yargılama .................................................................. 59

1.4.2. İngiltere Çevrim İçi Mahkeme Tasarısı ................................................... 63

1.4.2.1. Genel Olarak ................................................................................ 63

1.4.2.2. Küçük Miktarlı Hukuk Uyuşmazlıkları İçin Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözümü Raporunda Öngörülen Mahkeme Sistemi ......................................................................................... 65

1.4.2.3. Lord Briggs’in Çevrim İçi Mahkeme Tasarısına İlişkin Görüşleri ...................................................................................... 68

1.4.2.4. Çevrim İçi Mahkeme Pilot Projesi ............................................... 71

1.4.3. Çin Hukuk Sisteminde Yaşanan Gelişmeler ........................................... 76

1.4.3.1. Çin İnternet Mahkemeleri ............................................................ 76

1.4.3.2. İnternet Mahkemelerinden Elde Edilen Tecrübelere Dayanılarak Çin’de Hukuk Yargılamasında Çevrim İçi Yargılamaya Geçiş Yönünde Atılan Adımlar ............................. 79

1.4.3.2.1. Çevrim İçi Yargılamanın Kapsamı ve Uygulanma Alanı ................................................................................ 81

1.4.3.2.2. Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Duruşmaya İlişkin Düzenleme ....................................................................... 84

1.4.3.2.3. Çevrim İçi Eş Zamansız Yargılama ................................. 86

1.4.4. Avrupa Birliği Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Portalı ........................... 88

1.4.5. Amerika Birleşik Devletleri’nde Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri Alanında Yaşanan Gelişmeler .............................................. 94

1.4.5.1. Genel Olarak ................................................................................ 94

1.4.5.2. Utah Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Sistemi .............................. 94

1.4.5.3. New Mexico Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Sistemi ................. 98

1.4.5.3.1. MI-Resolve Civil ............................................................ 101

1.4.5.3.2. MI-Resolve Family......................................................... 103

1.4.6. Hollanda Hukukundaki Gelişmeler ....................................................... 104

1.4.6.1. Rechtwijzer 1.0 .......................................................................... 105

1.4.6.2. Rechtwijzer 2.0 .......................................................................... 106

1.4.7. Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonunun (UNCITRAL) Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleriyle İlgili Çalışmaları ............................................................................................ 108

1.4.7.1. Birleşmiş Milletler’in 2010-2016 Yılları Arasındaki Çalışmaları ................................................................................ 108

1.4.7.2. Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözümleri Hakkında Teknik Notlar’da Öngörülen Uyuşmazlık Çözüm Sistemi .................... 110

1.4.8. Dünyadaki Örnek Uygulamalar Üzerine Genel Değerlendirme ........... 112

1.4.8.1. Genel Olarak .............................................................................. 112

1.4.8.2. Pilot Uygulama İhtiyacı ............................................................. 115

1.4.8.3. Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Sistemlerine Başvurunun Zorunlu Olup Olmaması ............................................................ 116

1.4.8.4. Bazı Olumsuz Tecrübelere İlişkin Değerlendirmeler ................ 120

1.4.8.5. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri İle Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinin Gelişim Süreçleri Arasındaki Paralellikler ............................................................. 127

İKİNCİ BÖLÜM

2. ÇEVRİM İÇİ MAHKEME MODELİNİN TÜRK HUKUK YARGILAMASINA HÂKİM OLAN TEMEL HAK VE İLKELER ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ ....................................................................................... 131

2.1. GENEL OLARAK .......................................................................................... 131

2.2. ADİL YARGILANMA HAKKI, HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜ VE ADALETE ERİŞİM AÇISINDAN DEĞERLENDİRME ............................. 134

2.3. HUKUKÎ DİNLENİLME HAKKI AÇISINDAN DEĞERLENDİRME ........ 150

2.3.1. Genel Olarak Hukuki Dinlenilme Hakkı ............................................... 150

2.3.2. Hukuki Dinlenilme Hakkı ve Silahların Eşitliği İlkesi Arasındaki İlişki ...................................................................................................... 152

2.3.3. Hukuki Dinlenilme Hakkı ve Çevrim İçi Mahkeme Modeli İlişkisi ..... 154

2.4. DOĞRUDANLIK İLKESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME .................... 165

2.4.1. Genel Olarak Doğrudanlık İlkesi .......................................................... 165

2.4.2. Doğrudanlık İlkesi ve Çevrim İçi Mahkeme Modeli İlişkisi ................. 169

2.5. USUL EKONOMİSİ İLKESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME ................ 179

2.5.1. Genel Olarak Usul Ekonomisi İlkesi ..................................................... 179

2.5.2. Usul Ekonomisi İlkesi ve Çevrim İçi Mahkeme Modeli İlişkisi .......... 185

2.5.2.1. Usul Ekonomisi İlkesi ve Çevrim İçi Mahkeme Modeli İlişkisi Bağlamında Duruşmasız Yargılamalar .......................... 189

2.5.2.1.1. AİHM ve AYM’nin Duruşmasız Yargılama Hakkındaki İçtihatları ................................................... 193

2.5.3. Çevrim İçi Mahkeme Modelinin Usul Ekonomisi İlkesinin Diğer Unsurları Olan Ucuzluk, Basitlik ve Yargılama Disiplini Açısından Değerlendirilmesi .................................................................................. 199

2.6. ALENİYET İLKESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME .............................. 208

2.6.1. Genel Olarak Aleniyet İlkesi ................................................................. 208

2.6.2. Aleniyet İlkesi Açısından Çevrim İçi Mahkeme Modeli ....................... 212

2.6.2.1. Duruşmaların İnternet Üzerinden Halka Açılması ..................... 212

2.6.2.1.1. Duruşmaların İnternet Üzerinden Halka Açılmasının Kişisel Verilerin Korunması Açısından Değerlendirilmesi ........................................................... 221

2.6.2.2. Bilgi Aleniyeti ........................................................................... 230

2.7. YAZILILIK VE SÖZLÜLÜK İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 233

2.7.1. Genel Olarak Yazılılık ve Sözlülük İlkesi ............................................. 233

2.7.2. Yazılılık ve Sözlülük İlkeleri Açısından Çevrim İçi Mahkeme Modeli ................................................................................................... 237

2.8. AVUKATLIK TEKELİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME ......................... 242

2.8.1. Genel Olarak Avukatlık Tekeli ............................................................. 242

2.8.2. Avukatlık Tekeli Açısından Çevrim İçi Mahkeme Modeli ................... 245

2.9. DİĞER YARGILAMA İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME ....... 250

2.9.1. Genel Olarak ......................................................................................... 250

2.9.2. Çeşitli İlkeler Açısından Değerlendirme ............................................... 250

2.9.2.1. Taraflarca Getirilme İlkesi Açısından ........................................ 250

2.9.2.2. Teksif İlkesi Açısından Değerlendirme ..................................... 253

2.9.2.3. Diğer İlkeler Açısından .............................................................. 255

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. ÇEVRİM İÇİ MAHKEME MODELİ IŞIĞINDA TÜRK HUKUK YARGILAMASINDA GERÇEKLEŞTİRİLEBİLECEK MUHTEMEL YENİLİKLER ........................................................................................................ 257

3.1. GENEL OLARAK ......................................................................................... 257

3.2. TÜRK HUKUK YARGILAMASINDA KULLANILAN MEVCUT TEKNOLOJİK ALTYAPI ............................................................................. 258

3.2.1. Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) ........................................... 258

3.2.2. UYAP’a Entegre Diğer Arayüzler/Sistemler UYAP Vatandaş Portal Bilgi Sistemi ......................................................................................... 260

3.2.3. Tüketici Bilgi Sistemi (TÜBİS) ............................................................ 265

3.3. HUKUKUMUZDAKİ TEKNOLOJİK ALTYAPI HAKKINDA DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 267

3.4. ÇEVRİM İÇİ MAHKEME MODELİ IŞIĞINDA TÜRK HUKUK YARGILAMASINDA GERÇEKLEŞTİRİLEBİLECEK YENİLİKLER ..... 272

3.4.1. UYAP’ın Hukuk Yargılamamızda Merkezi Bir Konuma Yerleştirilmesi ....................................................................................... 272

3.4.1.1. Genel Olarak ............................................................................. 272

3.4.1.2. Klasik Anlamda Tebligat Yaklaşımının Terk Edilmesi ............. 276

3.4.1.3. Kullanıcı Dostu UYAP .............................................................. 282

3.4.2. Duruşma Sistemimizin Değiştirilmesi ................................................... 292

3.4.2.1. Genel Olarak .............................................................................. 292

3.4.2.2. Ardışık Duruşma Sistemi .......................................................... 294

3.4.2.3. Yoğunlaştırılmış Duruşma Sistemi ............................................ 296

3.4.2.4. Yeni Bir Duruşma Sistemi Önerisi ............................................ 297

3.4.2.4.1. Ardışık Duruşma Sisteminin Terk Edilerek Duruşma Sayılarının Azaltılması ................................................... 297

3.4.2.4.2. Fiziksel Duruşmaların Tamamen Kaldırılması ............... 301

3.4.3. Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözümlerinin Hukuk Yargılama Sistemimize Entegrasyonu .................................................................... 305

3.4.4. Hak Aramayı Kolaylaştıran Hukuk Teknolojilerinin Kullanımı .......... 311

3.4.4.1. Genel Olarak .............................................................................. 311

3.4.4.2. Hukukta Tasarım Yöntemleri .................................................... 311

3.4.4.3. Multimedya İçerikleri ................................................................ 312

3.4.4.4. Yapay Zekâ Teknolojileri .......................................................... 312

3.4.4.5. Hukuk Yargılamamız Bakımından Öneriler .............................. 317

3.4.5. Duruşmaların İnternet Aracılığıyla Kamu Denetimine Açılması ......... 324

3.4.6. Küçük Miktarlı Alacaklar İçin Pilot Proje Geliştirilmesi ...................... 328

3.5. ÖNERİLEN YENİLİKLERİN BAZI ÖRNEKLERLE SOMUTLAŞTIRILMASI .............................................................................. 336

SONUÇ ...................................................................................................................... 347

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 363