Osmanlı Kırâat Âlimi Rizeli Hâfız Hüseyin Efendi Râ'iyye Şerhi İnceleme ve Tahkik

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ III

KISALTMALAR . XIII

GİRİŞ

1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMİ . 1

2. ARAŞTIRMANIN AMACI. . 2

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 2

3. 1. Tahlılde Takip Edilen Yöntem 2

3. 2. Tahkikte Takip Edilen Yöntem . 3

3. 3. Transkripsiyonda Takip Edilen Yöntem 6

1. BÖLÜM

RESMÜ'L-MUSHAF VE M'İYYE

1. RESMÜ'L-MUSHAF İLMİ . 9

1. 1. Resmü'l-Mushafİlminin Teşekkülü ve Ra'iyye'ye Kadar Tarihsel Gelişimi 9

1. 2. Resmü'l-Mushaf ilminin Tarihsel Gelişiminde Kullanılan Terminolojinin

Evrimi. 16

1. 3. Resmü'l-Mushafın Genel Kuralları 18

l. 3. l. Hazf . 18

1. 3. 1. 1. Elif' in Hazfı 19

1. 3. 1. 2. Ya'nın Hazfı 20

1. 3. 1. 3. Vav' ın Hazfı . 21

1. 3. 1. 4. Lam' ın Hazfı . 22

1. 3. 1. 5. Nı'.'ın'un Hazfı . 22

1. 3. 2. Ziyade 22

1. 3. 2. 1. Elifin Ziyadesi 23

1. 3. 2. 2. Vav'ın Ziyadesi . 24

1. 3. 2. 3. Ya'nın Ziyadesi . 24

1. 3. 3. Bedel. . 24

1. 3. 3. 1. Sin'in Sad Olarak Yazılması 25

1. 3. 3. 2. Nun'un Tenvin ve Tenvin'in Nün Olarak Yazılması . 25

1. 3. 3. 3. Elif in Vav Olarak Yazılması . 26

1. 3. 3. 4. Elif in Ya Olarak Yazılması . 27

1. 3. 3. 5. Müennes Ta'sının Açık Ta Olarak Yazılması. 28

1. 3. 4. Hemzenin yazım özellikleri 30

1. 3. 4. 1. Kelime Başında Hemze 30

1. 3. 4. 2. Kelime Ortasında Hemze . 31

1. 3. 4. 3. Kelime Sonunda Hemze 32

1. 3. 5. el-Mevsıll ve'l-Maktu' 32

1. 3. 6. İstinsah Edilen Mushaflar Arasındaki Yazım Farklılıkları 34

2. AA'İYYE'NİN MÜELLİFİ, KONUSU VE KAYNAKLARI . 36

2. 1. Ra'iyye' nin Müellifi: İmam Şatıbi 36

2. 2. Ra'iyye'nin Konusu ve Tavsifi 39

2. 3. Ra'iyye'nin Kaynağı . 43

2. 3. 1. KadimMushaflar . 44

2. 3. 2. Telif Edilen Eserler 45

2. 4. Rfiyye Üzerinde Yapılan Çalışmalar . 46

2. 4. 1. Arapça Şerhler 47

2. 4. 1. 1. el-Vesile ila şerhi'l-'Akıle: 47

2. 4. 1. 2. Şerhu'l-'Akileti'r-Ra'iyye: 48

2. 4. 1. 3. Şerhu 'Akileti etrabi'l-kasaid: 48

2. 4. 1. 4. Şerhu'l-kasideti'r-Ra'iyye: . 48

2. 4. 1. 5. Şerhu'l-'Akile: . 49

2. 4. 1. 6. Şerhu'r-Ra'iyye: 49

2. 4. 1. 7. ed-Di.irretü's-sakile fi şerhi ebyati'l-'Akile: . 49

2. 4. 1. 8. Cemiletü erbabi'l-merasıd fi şerhi 'Akıleti etrabi'l-kasa'id: . 50

2. 4. 1. 9. Şerhu 'Akileti etrabi'l-kasaid: 50

2. 4. 1. 1 O. T elhisu'l-fevaid ve cakrıbü'l-müteba'id fi şerhi 'Akileti ecrabi'lkasaid:

. 51

2. 4. ı. 1 ı. el-Hibatü' s-seniyyetü'l-' aliyye ala ebyati' ş-Şatıbiyyeti' r-Ra'iyye: . 51

2. 4. ı. 12. Şerhu 'Akileti ecrabi'l-kasaid: 52

2. 4. 2. Osmanlıca Şerhler 52

2. 4. 2. 1. Şerhu 'Akileti etrabi'l-kasaid fi esne'l-makasıd: 52

2. 4. 2. 2. Şerh-i Kaside-i Rı'iyye li'ş-Şatıbi/Ra'iyye Şerhi: 54

2. 4. 3. Urduca Şerhler . 54

2. 4. 3. 1. Eshelü'l-mevarid şerhu 'Akıleti etrabi'l-kasaid: 54

2. 4. 3. 2. İdahu'l-makasıd şerhu 'Akileti ecrabi'l-kasaid: . 54

2. BÖLÜM

RİZELİ HAFIZ HÜSEYİN EFENDİ VE RAİYYE ŞERHİ

1. RİZELİ'NiN HAYATI, HOCASI VE YAŞADIĞI DÖNEM . 55

1. 1. Yaşadığı Dönem 55

1. 1. 1. Siyası Durum . 55

1. 1. 2. Dini ve Sosyal Hayat. . 56

1. 1. 3. Eğitim 57

1. 2. Hayatı . 63

1. 3. Hocası . 68

2. ESERİN ADI, MÜELLİFE AİDİYETİ VE YAZILIŞ GAYESİ 70

2. 1. Eserin Adı ve Müellife Aidiyeti 70

2. 2. Eserin Yazılış Tarihi . 72

2. 3. Eserin Yazılış Sebebi ve Gayesi . 73

3. MÜELLİFİN TAKİP ETTİĞİ METOT 74

4. ŞERHİN İLMİ DEĞERİ 77

4. 1. Resm ü'l-M ushaf İlmi Açısından 77

4. l. l. İmla Farklılıklarındaki İlletlere Yönelik Açıklamalar . 78

4. l. 2. Şanbi' nin Mukni' Üzerine Yaptığı İlavelere Dair Açıklamaları . 84

4. 1. 3. Ra'iyye ve Ra'iyye Şerhlerine Dair Eleştirileri . 86

4. ı. 3. ı. Şatıbi'ye Yönelik Eleştirileri 86

4. 1. 3. 2. Sehavi'ye Yönelik Eleştirileri . 88

4. 1. 3. 3. Diğer Alimlere Eleştirileri . 90

4. 2. Şerhin Filolojik Y.nü 92

4. 2. 1. Lügat . 92

4. 2. 2. Nahiv . 94

4. 2. 3. Sarf 95

4. 2. 4. Belagat . 96

4. 3. Kıraat Y.nü . 97

4. 4. Kelami Açıklamaları 1 O 1

5. ŞERHİN TENKİDE AÇIK T ARAPLARI 103

5. 1. Şarihin Başkasına Ait Tespitleri Kendisine Mal Etmesi 103

5. 2. Bilgi Eksildiğinden Kaynaldı Hatalar . 104

5. 3. Yanlış Anlama Sonucu Ortaya Çıkan Hatalar 106

5. 4. Yorum Hataları . 107

5. 5. Yöntem Sorunu . 108

6. ŞERHTE İSTİFADE EDİLEN KAYNAKLAR 109

6. 1. Şarihin Müellif veya Eser İsmi Belirterek Nakilde Bulunduğu Kaynaklar . 1 1 O

6. 1. 1. Resmü'l-Mushaf Kaynakları . l 10

6. l. 2. Kıraat ve T ecvid Kaynaklan . 1 12

6. 1. 3. Lügat, Dil ve Edebiyat Kaynakları 112

6. 1. 4. Diğer Kaynaklar. 113

6. 2. Müellif veya Eser İsmi Zikredilmeyen Kaynaklar . 114

7. ŞERHİN NÜSHALARININ TAVSİFİ 115

7. 1. Tahkikte Kullanılan Nüshalar. . 115

7. l. l. Beyazıt Devlet Kütüphanesi Nüshası. . 115

7. l. 2. Aşir Efendi Nüshası . 1 l 7

7. l. 3. İstanbul Üniversitesi Nüshası. 118

7. 2. Şerhin Diğer Nüshaları 119

7. 2. 1. Çorum Nüshası. . 119

7. 2. 2. Vatikan Nüshası. 120

7. 3. Çalışmada Kullanılan Yazma Eserlerin İlk ve Son Varak Örnekleri 121

3. BÖLÜM

TAHKİKLİ METİN

[l.] [MÜELLİFİN DİBACESİ] 125

[2.] [M'İYYEMUKADDİMESİ] 128

[3.] [BABÜ'L-HAZFİVE'L-İSBATiVEGAYRİHİMA] 187

[3. l.] [Min Süreti'l-Bakarati ili Sureti'l-A raf] 188

[3. 2.] [ve-Min Sureti'l-A raf'i ili Süreci Meryem] 214

[3. 3.] [min Sureti Meryem Aleyha's-Selim ili S{ıreti Sad] 233

[3. 4] [min Sureti Sad ili ahiri'l-Kur an] 249

[4.] [BABÜ'L-HAZFİ Fİ KELİMATİN YUHMELÜ ALEYHA EŞBAHUHAJ . 269

[5.] [BABÜN MİNE'Z-ZİYADE] 294

[6.] [BABü HAZFİ'L-YAİ VESÜBÜTiHA] . 297

[7.] [BABU MA ZİDET FİHİ'L-YA] . 313

[8.] [BABU HAZFİ'L-VAYYEZİYADETİHA] 316

[9.] [BABÜ RESMİ'L-HEMZE] 320

[l O.] [BABÜ HURÜFİN MİNE'L-HEMZİ VAKA AT Fİ'R-RESMİ ALAG AYRİ

KIYAS] 322

[l 1 .] [BABÜ RESMİ'L-ELİFİ V AVEN] . 337

[12.] [BABÜ RESMİ BENATİ'L-VAV'İ VE'L-YA] . 339

[13.] [BABÜ HAZFİ İHDE'L-LAMEYN] 346

[14.] [BABÜ'L-MAKTÜ İVE'L-MEVSÜL] 347

[14. l.] [Babü en-la ve in-ma] 348

[14. 2.] [Babü Kati min-ma ve Nahvi min-mal ve vasli mimmen ve mimme] . 349

[14. 3.] [Babü em-men] . 351

[14. 4.] [Babü Kati an-men ve vasli ellen] 352

[14. 5.] [Babü an-ma ve fe-illem ve emma] . 353

[14. 6.] [Babü fi-ma ve inne-ma] . 354

[14. 7.] [Babü enne-ma ve lebi se-ma ve bi se-ma] . 356

[14. 8.] [Babü külli-ma] . 358

[14. 9.] [Babü Kati haysü-ma ve vasli eyne-ma] 359

[14. 10.] [Babü li-key-la] . 361

[14. 1 l.] [Babü yevme-hüm ve veyke enne] . 362

[14. 12.] [Babü ma-li] 363

[14. 13.] [Babü ve-lat] . 364

[15.] [BABÜ HA İ'T-TE NİSİ'L-LETİ KÜTİBETTA EN] . 365

[15. l.] [Babü'l-Mudafati ile'l-Esma i'z-Zahireti ve'l-Müfredat] . 366

[15. 2.] [Babü'l-Müfredati ve'l-Mudafati'l-Muhtelefı fi Cem iha] 371

[16.] [HATİME] 376

[17.] [FERAĞ KAYDl] . 388

SONUÇ . 389

KAYNAKÇA 393