OTONOM GEMİLERİN HUKUKİ BOYUTU ( YILMAZ )

Otonom Gemilerin Hukuki Boyutu

Mustafa YILMAZ

İÇİNDEKİLER 

ÖNSÖZ ..................................................................................................................... 7 

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... 11 

KISALTMALAR ................................................................................................... 21 

TABLO LİSTESİ ................................................................................................... 27 

GİRİŞ ...................................................................................................................... 29 

BİRİNCİ BÖLÜM 

TERMİNOLOJİ VE HUKUKİ NİTELİK........................................................... 35 

1. OTONOM GEMİLER (MASS) ...................................................................... 37 

1.1. Genel Olarak .............................................................................................. 37 

1.2. Tanımı ve Türleri ....................................................................................... 40 

1.2.1. Genel Olarak................................................................................... 40 

1.2.2. Otonom ve İnsansız Kavramları ..................................................... 43 

1.2.3. Deniz Yolu Bazlı Teknoloji Platformu (Waterborne TP)............... 45 

1.2.4. Ağ Zekâsı ile İnsansız Seyrüsefer (MUNIN).................................. 47 

1.2.5. Norveç Otonom Gemiler Forumu (NFAS) ..................................... 49 

1.2.6. Lloyd’s Register Otonomluk Seviyeleri ......................................... 49 

1.2.7. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO)............................................ 51 

1.2.7.1. IMO’nun MASS ile İlgili Çalışmaları .............................. 51 

1.2.7.2. MASS ve Otonomluk Seviyeleri ...................................... 53 

1.2.7.2.1. MASS-1: Otomatikleştirilmiş Süreç ve 

Karar Destek Sistemleri Olan Gemi ................ 53 

1.2.7.2.2. MASS-2: Gemi Adamının Bulunduğu 

Uzaktan Kumandalı Gemi ............................... 53 

1.2.7.2.3. MASS-3: (Geminin Sevk ve İdaresinden 

Sorumlu) Gemi Adamının Bulunmadığı 

Uzaktan Kumandalı Gemi ............................... 54 

12 İçindekiler 

1.2.7.2.4. MASS-4: Tamamen Otonom Gemi..................54 

1.3. Otonom Gemicilik ve Yapay Zekâ .............................................................55 

1.3.1. Yapay Zekânın Tanımı ve Türleri ...................................................56 

1.3.2. Yapay Zekâ Teknolojisi ve Tamamen Otonom Gemilerde 

(MASS-4) Gemi Kontrol Sistemi....................................................57 

2. KONTROL MERKEZİ (CONTROL CENTRE)...........................................58 

2.1. Terminoloji.................................................................................................58 

2.1.1. Genel Olarak ...................................................................................58 

2.1.2. Uzaktan Kontrol / MASS-3 Kontrol Merkezi .................................59 

2.1.3. Denetleyici Kontrol / MASS-4 Kontrol Merkezi ............................60 

2.2. Hukuki Nitelik ............................................................................................60 

3. OTONOM GEMİLER İLE İLGİLİ BELLİ BAŞLI PROJELER 

VE ÇALIŞMALAR...........................................................................................62 

3.1. Genel Olarak...............................................................................................62 

3.2. Otonom Gemiciliği Teknik, Ekonomik ve/veya Hukuki Açılardan 

Ele Alan Projeler/Çalışmalar ......................................................................63 

3.2.1. MUNIN ...........................................................................................63 

3.2.2. AAWA ............................................................................................67 

3.2.3. Uluslararası Denizcilik Komitesi (CMI) MASS Çalışma Grubu ....68 

3.3. Otonom Gemi Projeleri ..............................................................................69 

3.3.1. Svitzer Hermod ...............................................................................69 

3.3.2. YARA Birkeland.............................................................................70 

3.3.3. ReVolt .............................................................................................72 

3.3.4. Nippon Foundation..........................................................................73 

3.3.5. Shone...............................................................................................74 

3.3.6. Falco................................................................................................74 

3.3.7. Jin Dou Yun 0 Hao..........................................................................75 

3.3.8. Zhi Fei .............................................................................................76 

3.3.9. ASKO..............................................................................................76 

3.3.10. Mayflower Autonomous Ship (MAS400) .......................................77 

İçindekiler 13 

4. OTONOM GEMİLERİN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER 

KAPSAMINDA ‘GEMİ’ NİTELİĞİ .............................................................. 78 

4.1. Genel Olarak .............................................................................................. 78 

4.2. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) ........................ 80 

4.3. Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait 

Uluslararası Sözleşme (MARPOL 73/78).................................................. 83 

4.4. 1974 Denizde Can Emniyeti Uluslararası Sözleşmesi (SOLAS 74) .......... 85 

4.4.1. Genel Olarak................................................................................... 85 

4.4.2. Uluslararası Emniyet Yönetimi Kodu (ISM Kodu) ........................ 87 

4.5. 1972 Denizde Çatışmanın Önlenmesine İlişkin Uluslararası Kurallar 

Hakkında Sözleşme (COLREG 72) ........................................................... 87 

4.6. 1978 Gemi Adamlarının Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Tutma 

Standartları Hakkında Uluslararası Sözleşme (STCW 78) ........................ 90 

4.7. Lahey/Lahey-Visby Kuralları .................................................................... 92 

4.8. Hamburg Kuralları..................................................................................... 94 

4.9. Rotterdam Kuralları ................................................................................... 95 

İKİNCİ BÖLÜM 

TÜRK TİCARET KANUNU’NUN GEMİ VE İLGİLİ KONULAR İLE 

DONATANIN SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN BAZI HÜKÜMLERİNİN 

OTONOM GEMİLER BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ.................. 99

1. GENEL OLARAK ......................................................................................... 101 

2. GEMİNİN TANIMI ....................................................................................... 101 

2.1. Bir Aracın ‘Gemi’ Sayılabilmesi İçin Aranan Şartlar.............................. 102 

2.1.1. Araç (Kendiliğinden Hareket Etmese Bile) .................................. 102 

2.1.2. Pek Küçük Olmama...................................................................... 103 

2.1.3. Suda Hareket................................................................................. 104 

2.1.4. Suda Hareket Etmeyi Gerektiren Tahsis Amacı ........................... 104 

2.1.5. Yüzme Özelliği............................................................................. 105 

2.2. Ticaret Gemileri....................................................................................... 106 

2.3. Otonom Gemilerin Türk Ticaret Kanunu Kapsamında ‘Gemi’ Niteliği .. 108 

14 İçindekiler 

3. BAĞLAMA LİMANI .....................................................................................109 

3.1. Genel Olarak.............................................................................................109 

3.2. Otonom Gemiler.......................................................................................110 

3.2.1. Bağlama Limanının Bulunduğu Yer..............................................110 

3.2.2. Gemi Bağlama Limanında Bulunduğu Sırada Kontrol 

Merkezindeki Operatörün Donatanı Temsil Yetkisi 

(TTK m. 1103) ..............................................................................111 

3.2.3. Gemi Bağlama Limanı Dışında Bulunduğu Sırada Kontrol 

Merkezindeki Operatörün Donatanı Temsil Yetkisi 

(TTK m. 1104) ..............................................................................112 

4. GEMİ SİCİLLERİ..........................................................................................115 

4.1. Genel Olarak.............................................................................................115 

4.2. Milli Gemi Sicili (MGS)...........................................................................117 

4.2.1. Milli Gemi Siciline Tescil İçin Aranan Şartlar..............................118 

4.2.2. Otonom Gemilerin Milli Gemi Siciline Tescili.............................120 

4.3. Yapı Hâlindeki Gemilere Özgü Sicil (YPS) .............................................120 

4.3.1. Genel Olarak .................................................................................120 

4.3.2. Yapı Hâlindeki Otonom Gemilerin Tescili ...................................121 

4.4. Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS).....................................................121 

4.4.1. Genel Olarak .................................................................................121 

4.4.2. Otonom Gemilerin Türk Uluslararası Gemi Siciline Tescili.........123 

5. KILAVUZLUK ...............................................................................................125 

5.1. Genel Olarak.............................................................................................125 

5.2. Donatanın Kılavuzun Kusurlu Fiillerinden Sorumluluğu.........................127 

5.3. Otonom Gemilerde Kılavuzluk.................................................................129 

5.3.1. Otonom Gemi Tasarımı ve Kılavuzun Alınması...........................129 

5.3.2. Otonom Gemilerde ‘Danışman Kılavuz - Sevk Kılavuz’ 

Ayrımı ...........................................................................................129 

5.3.3. Otonom Gemilerde Kılavuz Muafiyeti..........................................131 

5.3.4. Uzaktan Kılavuzluk (Remote Pilotage).........................................132 

5.3.4.1. Genel Olarak ...................................................................132 

İçindekiler 15 

5.3.4.2. Donatanın Kıyı Bazlı Kılavuzun (Shore-Based Pilot) 

Kusurundan Sorumluluğu............................................... 133 

6. DONATANIN GEMİ ADAMLARININ KUSURLU FİİLLERİNDEN 

SORUMLULUĞU.......................................................................................... 136 

6.1. Sorumluluk Şartları.................................................................................. 137 

6.2. Sorumluluğun Niteliği ............................................................................. 138 

6.3. Otonom Gemiler ...................................................................................... 141 

6.3.1. Kontrol Merkezi Personelinin Türk Ticaret Kanunu 

Kapsamında Gemi Adamı Niteliği................................................ 141 

6.3.2. Donatanın Kontrol Merkezindeki Personelin Kusurlu 

Fiillerinden Sorumluluğu.............................................................. 144 

6.3.3. Donatanın Tamamen Otonom Gemilerde (MASS-4) Gemi 

Kontrol Sisteminin Sebep Olduğu Zarardan Sorumluluğu ........... 147 

7. OTONOM GEMİLERİN İŞLETİLMESİNDEN KAYNAKLI 

ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN UĞRADIĞI ZARARDAN SORUMLULUK ....... 149 

7.1. Genel Olarak ............................................................................................ 149 

7.2. Otonom Gemilerin İşletilmesinden Doğan Zararın Hukuki 

Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme (MASS Sorumluluk 

Sözleşmesi) .............................................................................................. 150 

7.2.1. Genel Olarak................................................................................. 150 

7.2.2. Sorumluluğun Esası: Kusur Sorumluluğu mu yoksa Kusursuz 

Sorumluluk mu?............................................................................ 151 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

OTONOM GEMİLERDE TAŞIYANIN SORUMLULUĞU ........................... 157 

1. GENEL OLARAK ......................................................................................... 159 

2. TAŞIYANIN GEMİYİ SEFERE ELVERİŞLİ HÂLDE 

BULUNDURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ........................................................... 161 

2.1. Sefere Elverişlilik Kavramı...................................................................... 161 

2.1.1. Tanımı........................................................................................... 162 

2.1.2. Kapsamı........................................................................................ 168 

2.1.2.1. Denize Elverişlilik .......................................................... 168 

16 İçindekiler 

2.1.2.2. Yola Elverişlilik ..............................................................172 

2.1.2.2.1. Gemi Adamları Bakımından Yola 

Elverişlilik (Human Seaworthiness)...............177 

2.1.2.2.2. Gemide Bulundurulması Gereken Belgeler 

Bakımından Yola Elverişlilik 

(Documentary Seaworthiness)........................182 

2.1.2.3. Yüke Elverişlilik .............................................................184 

2.1.3. Sefere Elverişlilik Kavramının İzafiliği ve Denizcilik 

Sektöründeki Teknolojik Gelişmeler.............................................186 

2.2. Lahey/Lahey-Visby Kuralları’nda Sefere Elverişli Gemi Bulundurma 

Yükümlülüğü............................................................................................188 

2.2.1. Genel Olarak .................................................................................188 

2.2.2. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) .......................................190 

2.2.2.1. Gemiyi Gereği Gibi Gemi Adamı ile Donatma 

(Properly Manning).........................................................190 

2.2.2.2. Sefere Elverişliliğin Mevcut Olacağı Zaman Dilimi.......193 

2.2.2.3. Başlangıçtaki Sefere Elverişsizlikten Taşıyanın 

Sorumluluğu ile İspat Yükü ve Sırası..............................194 

2.2.3. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) .........................................198 

2.3. Hamburg Kuralları’nda Sefere Elverişli Gemi Bulundurma 

Yükümlülüğü............................................................................................201 

2.3.1. Genel Olarak .................................................................................201 

2.3.2. Otonom Gemiler............................................................................202 

2.4. Rotterdam Kuralları’nda Sefere Elverişli Gemi Bulundurma 

Yükümlülüğü............................................................................................203 

2.4.1. Genel Olarak .................................................................................203 

2.4.2. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) .......................................206 

2.4.3. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) .........................................207 

2.5. Uluslararası Emniyet Yönetimi Kodu (ISM Kodu) ..................................207 

2.5.1. Genel Olarak .................................................................................207 

2.5.2. Emniyet Yönetim Sistemi (EYS) ..................................................210 

2.5.3. Sefere Elverişlilik ve Otonom Gemiler .........................................210 

İçindekiler 17 

2.6. Türk Ticaret Kanunu’nda Sefere Elverişli Gemi Bulundurma 

Yükümlülüğü ........................................................................................... 213 

2.6.1. Genel Olarak................................................................................. 213 

2.6.2. Başlangıçtaki ve Sonraki Elverişsizlik.......................................... 215 

2.6.3. Sorumluluğun Niteliği .................................................................. 217 

2.6.4. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) ...................................... 220 

2.6.5. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) ........................................ 221 

2.6.6. Gemi Adamlarının Sayısal Yeterliliğine İlişkin Yönetmelik 

ve Yönergeler ............................................................................... 222 

2.7. Genel Değerlendirme: Sefere Elverişliliğin Dördüncü Unsuru Olarak 

‘Kontrol Merkezinin Elverişliliği’ ........................................................... 225 

3. TAŞIYANIN YÜKE ÖZEN GÖSTERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ................. 227

3.1. Genel Olarak.............................................................................................. 227 

3.2. Sorumluluğun Niteliği, Şartları ve Süresi ................................................ 228 

3.3. Otonom Gemiler ...................................................................................... 229 

3.3.1. MASS-3 ve MASS-4’te Yükün Yönetimi .................................... 229 

3.3.2. MASS-3 ve MASS-4’te Taşıyanın Yüke Özen Borcuna 

Aykırılık Sebebiyle Meydana Gelen Zarardan Sorumluluğu........ 231 

3.3.2.1. Taşıyandan Beklenen Dikkat ve Özenin Derecesi ve 

Kapsamı.......................................................................... 231 

3.3.2.2. Taşıyanın Kontrol Merkezi Personelinin Kusurundan 

Sorumluluğu ................................................................... 232 

3.3.2.3. Taşıyanın Sonraki Elverişsizlikten Kaynaklı Zarardan 

Sorumluluğu ................................................................... 233 

3.4. Otonom Konteyner Gemileri ve Akıllı Konteynerler............................... 234 

3.4.1. Otonom Konteyner Gemilerde Akıllı Konteynerlerin Önemi....... 234 

3.4.2. Akıllı Konteynerler....................................................................... 235 

3.4.3. Taşıyanın Sorumluluğu................................................................. 236 

3.4.3.1. Taşıyanın Tedarik Ettiği Akıllı Konteynerin 

Elverişsizliğinden Kaynaklanan Zararlardan 

Sorumluluğu ................................................................... 237 

3.4.3.2. Diğer Sorunlar ................................................................ 241 

18 İçindekiler 

4. TAŞIYANIN GEMİNİN SEVKİ VE BAŞKACA TEKNİK 

YÖNETİMİNDEKİ KUSURDAN SORUMSUZLUK HÂLİ......................243 

4.1. Genel Olarak.............................................................................................243 

4.2. Otonom Gemiler.......................................................................................246 

4.2.1. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) .......................................246 

4.2.2. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) .........................................247 

4.2.2.1. Klasik Öğrenme Algoritmalarının Kullanıldığı 

Gemi Kontrol Sistemi......................................................247 

4.2.2.2. Makine Öğrenmesi Algoritmalarının Kullanıldığı 

Gemi Kontrol Sistemi......................................................248 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER BAĞLAMINDA OTONOM 

GEMİLER.............................................................................................................251 

1. GENEL OLARAK ..........................................................................................253 

2. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ 

(BMDHS) .........................................................................................................253 

2.1. Otonom Gemi ile Bayrak Devleti Arasındaki ‘Gerçek Bağ’ ...................253 

2.2. Bayrak Devletinin Yükümlülükleri ..........................................................257 

2.2.1. Otonom Gemilerde Gemi Adamı ..................................................259 

2.2.1.1. Kontrol Merkezindeki Operatör ile Kaptanın 

Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi ...................................259 

2.2.1.2. Kontrol Merkezinde Hizmet Gören Personel ile 

Gemi Mürettebatının Karşılaştırmalı 

Değerlendirilmesi............................................................263 

2.2.2. Otonom Gemilerin Kendi Hukuki Kişiliği ve Yapay Zekâ ...........266 

2.3. Otonom Gemilerde Kaptanın Yardım Etme Yükümlülüğü ve 

Cankurtaran Ekipmanı..............................................................................270 

2.3.1. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) .......................................275 

2.3.2. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) .........................................277 

2.4. Liman Devleti Yargı Yetkisi ....................................................................280 

İçindekiler 19 

3. DENİZLERİN GEMİLER TARAFINDAN KİRLETİLMESİNİN 

ÖNLENMESİNE AİT ULUSLARARASI SÖZLEŞME 

(MARPOL 73/78) ........................................................................................... 282 

3.1. Genel Olarak ............................................................................................ 282 

3.2. Otonom Gemiler ...................................................................................... 282 

4. 1974 DENİZDE CAN EMNİYETİ ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ 

(SOLAS 74) ..................................................................................................... 284 

4.1. Gemi Adamları ile Donatma (Bölüm V-Kural 14) .................................. 286 

4.2. Otonom Gemilerde ‘Sanal Köprü’ ile Köprü Üstü Timi ve Kılavuz ....... 289 

4.3. Otonom Gemilerde Serdümen ile Pruva ve/veya Rota Kontrol 

Sistemleri ................................................................................................. 295 

5. 1972 DENİZDE ÇATIŞMANIN ÖNLENMESİNE İLİŞKİN 

ULUSLARARASI KURALLAR HAKKINDA SÖZLEŞME (COLREG 72)

.......................................................................................................................... 298 

5.1. Otonom Gemilerde Özen Yükümlülüğü ve İyi Gemicilik 

(Good Seamanship) Prensibi.................................................................... 298 

5.1.1. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) ...................................... 299 

5.1.2. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) ........................................ 302 

5.2. Gözcülük (Kural 5) .................................................................................. 307 

5.2.1. Uzaktan Kumandalı Gemiler (MASS-3) ...................................... 308 

5.2.2. Tamamen Otonom Gemiler (MASS-4) ........................................ 311 

5.3. Gemiler Arasındaki Sorumluluklar (Kural 18) ........................................ 312 

6. 1978 GEMİ ADAMLARININ EĞİTİM, BELGELENDİRME VE 

VARDİYA TUTMA STANDARTLARI HAKKINDA 

ULUSLARARASI SÖZLEŞME (STCW 78) ............................................... 317 

6.1. Açık Deniz Gemisi ve Gemi Adamı ........................................................ 317 

6.2. Vardiya Tutma ......................................................................................... 320 

7. OTONOM GEMİ KODU (MASS CODE) ................................................... 323 

SONUÇ ................................................................................................................. 325 

KAYNAKÇA........................................................................................................ 331