CUMHURİYETİN ERKEN DÖNEM KURUMLARI -II- FABRİKALAR ÖRGÜT KURAMLARI BAĞLAMINDA İNCELEMELER

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................... IX

İLK FABRİKALAR ÜZERİNDEN CUMHURİYETİ OKUMAK: 1923-1938 .......................................................................................................... 1

Giriş .................................................................................................................... 1

1923 ve 1938 Arasında Kurulmuş Fabrika/Tesislerin Genel Değerlendirmesi . 3

Liberal İktisat Politikaları Dönemi: 1923-1930 ................................................. 6

İzmir İktisat Kongresi (1923) ............................................................................. 9

Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927) ....................................................................... 10

Devletçi Politikalar Dönemi: 1930-1939 ......................................................... 11

Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı ve Etkisi (1934) .................................... 14

İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1936) .............................................................. 15

Fabrika/Tesisler Üzerinden 1923-1938 Döneminin İncelenmesi ..................... 16

Girişimlerin Kurumsal Gerekçeleri .................................................................. 17

Günümüze Ulaşan Fabrika ve Tesisler ............................................................ 20

En Erken ve Yakın Tarihte Faaliyeti Son Bulan Fabrika ve Tesisler .............. 21

Fabrika ve Tesislerin Kuruluşunda Yabancı Ülkelerin Etkisi .......................... 22

Cumhuriyetin İlk Bankaları-Sanayileşmenin Finansmanı ............................... 23

Fabrika ve Tesislerin Açılış Süreçleri .............................................................. 24

Sonuç ................................................................................................................ 25

BEYKOZ DERI VE KUNDURA FABRIKASI’NIN KURULUŞUNDAN CUMHURIYET’E KLASIK ÖRGÜT TEORISI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ .............................................................................................. 28

Giriş .................................................................................................................. 28

Fabrika ............................................................................................................. 32

Cumhuriyet Öncesi Dönem: Osmanlıda Sanayi ve Fabrikalar ........................ 32

Esaret-i İktisadiyye .......................................................................................... 33

Cumhuriyet Dönemi: Milli olan herşey bizimdir ............................................. 36

Beykoz Miri Debbağhaneleri’nden Beykoz Deri ve Dibağat ve Kundura Fabrikası’na: Cumhuriyet Öncesi Dönemde Fabrika ....................................... 38

Sümerbank Dönemi: Herşeyi Daha İyi Başaracağız ........................................ 41

Beykoz Kundura: Türkiye’yi ve Sümerbank’ı seviyoruz ................................ 43

Kundura’nın Hafızası: Bir Fabrikaya Sığan Dünya ......................................... 45

Klasik Örgüt Teorisi......................................................................................... 45

Klasik Örgüt Teorisi Bağlamında Beykoz Kundura Fabrikasının İncelenmesi ...................................................................................................... 47

Yöntem ........................................................................................................ 47

Araştırma Evreni ve Örneklem ................................................................... 48

Sözlü Tarih Görüşmelerinin Analizi ve Bulgular ....................................... 50

İş Organizasyonu ve İşin Yapılma Biçimi .................................................. 51

Verimlilik, İşi Yaparken Kullanılan Donanımlar ve Aletlerin Uygunluğu .................................................................................................. 54

Örgüt Yapısı ve İdare .................................................................................. 55

İşe Alım ....................................................................................................... 60

İş Bölümü, Uzmanlaşma ve Personel Eğitimi ............................................ 63

Sosyal İhtiyaçlar, Çalışma Atmosferi, İşçi Sağlığı ve Güvenliği, Barınma ....................................................................................................... 68

Liderlik ........................................................................................................ 75

Ücretler, Ödemeler, Sandık, Sendika .......................................................... 77

Sonuç ................................................................................................................ 80

KAYNAK BAĞIMLILIĞI KURAMI ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE’NİN İLK ÇAY FABRİKASI: ZİHNİ DERİN ÇAY FABRİKASI ......................... 88

Giriş .................................................................................................................. 88

Kuramsal Çerçeve ............................................................................................ 91

Yöntem ............................................................................................................. 93

Fabrikalaşmaya Giden Dönemler ..................................................................... 94

1800’Lü Yılların Sonu-1918 Dönemi .............................................................. 94

1918-1937 Dönemi .......................................................................................... 96

1937 ve Sonrası Dönem ................................................................................... 98

Sonuç .............................................................................................................. 105

ANKARA BİRA FABRİKASI BAĞLAMINDA ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ SOSYAL VE ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜMÜN İZLERİ .......................................................................................................... 110

Giriş ................................................................................................................ 110

Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Başkent Ankara ve Sosyal Dönüşüm .............. 111

Atatürk Orman Çiftliği ve Endüstriyel Dönüşüm .......................................... 113

Türkiye’de Bira Üretimi ve Tüketimi ............................................................ 116

Ankara Bira Fabrikası .................................................................................... 118

Sonuç .............................................................................................................. 121

DEMİR-ÇELİK SEKTÖRÜNÜN ÜLKELERİN KALKINMALARINDAKİ ROLÜ: KARDEMİR ÖRNEĞİ ......................... 125

Dünyada Demir-Çelik Sektörü ....................................................................... 127

Osmanlı Devleti Döneminde Türkiye’de Demir-Çelik Sektörü .................... 131

Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Demir-Çelik Sektörü ............................ 133

Karabük Demir-Çelik Fabrikaları (Kardemir) ............................................... 135

Sonuç .............................................................................................................. 137

CUMHURİYETİN İLK DÖNEM KIYMETLİSİ “MEDENİYET HAMURU SEKA” VE İNOVASYON

Örgüt Kuramları Bağlamında Koşul-Bağımlılık ve Modernite (Stratejik Perspektifte Kurumsal Girişimcilik ve Yenilikçilik) Temelli Büyümelerinin Değerlendirilmesi ................................................................ 142

Giriş ................................................................................................................ 142

Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne Kâğıt Sanayine Genel Bir Bakış ..... 147

İmparatorluktan Devralınan Milli İktisat Dönemi: 1923-1929 ...................... 151

İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikasının Kuruluşu ................................................ 153

Kuruluş yeri seçimi ........................................................................................ 153

Dönemsel Olarak İzmit SEKA Fabrikası ...................................................... 154

Örgüt Kuramları Bağlamında Koşul-Bağımlılık ve Modernite (Stratejik Perspektifte Kurumsal Girişimcilik ve Yenilikçilik Temelli Büyüme) ......... 157

Yönetim Perspektifinde Örgüt Kuramları ................................................. 157

Koşul- Bağımlılık Kuramı ........................................................................ 159

Modernite Kuramı (Girişimcilik ve Yenilik) ............................................ 159

Bilimsel Bir Keşif ................................................................................ 160

İlkler ............................................................................................................... 161

İlk Türk Kağıdı ......................................................................................... 161

SEKA Sümerbank eliyle kurulan ilk Kamu İktisadi Teşekküllerinden (KİT) biridir. ............................................................................................. 162

İlk Kağıtçılık Okulu .................................................................................. 163

İzmit’te İlk Spor Kulubü ........................................................................... 163

Kentte İlk Sendikal Örgütlenme ............................................................... 164

Kurum Bülteni .......................................................................................... 165

Kadın ve Çocukların İş Hayatında Yer Alması ........................................ 165

Kentin İlk Sineması................................................................................... 165

Kentin İlk Ugarlık Okulu ......................................................................... 165

İlk Sosyal-Fabrika ..................................................................................... 166

Modernite Bağlamında Örgütsel Yeniden Yapılanma .............................. 167

Koşul-Bağımlılık Kuramı Kapsamında Uyum ve Performans ................ 168

Koşul-Bağımlılık Kuramı Kapsamında Elektriğini ve Suyunu Üreten Fabrika ...................................................................................................... 168

Koşul-Bağımlılık Kuramı Kapsamında Performans ............................... 168

Koşul-Bağımlılık Kuramı Kapsamında Dış Çevre Direnci ...................... 168

Koşul-Bağımlılık Kuramı Kapsamında Ekonomik Uyumsuzluklar ......... 169

Koşul-Bağımlılık Kuramı Kapsamında Örgütsel Çöküş .......................... 169

Sonuç ve Öneriler........................................................................................... 170

BİLGİ TEMELLİ TEORİ BAĞLAMINDA TÜRK SANAYİİ HARBİYE VE MADENİYE FABRİKASI ...................................................................... 178

Giriş ................................................................................................................ 178

Şakir Zümre Bey ve Türk Sanayii Harbiye ve Madeniye Fabrikası .............. 179

Bilgi Temelli Teori ........................................................................................ 186

Bilgi Temelli Teori Kapsamında Türk Sanayii Harbiye ve Madeniye Fabrikası ......................................................................................................... 187

Bilginin Stratejik Rolü ................................................................................... 188

Bilginin Dinamik Doğası ............................................................................... 189

Örgütsel Öğrenme ve Adaptasyon ................................................................. 192

Bilgi Yönetimi ............................................................................................... 193

Rekabet Avantajı ............................................................................................ 196

Sonuç ve Değerlendirme ................................................................................ 198

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK SAVUNMA SANAYİSİNİN TEMELLERİ: Bağımsızlık Yolunda Ağır Sanayi Hamlesi Makine Kimya Endüstrisi Kurumu ............................................................................ 204

1. Giriş............................................................................................................ 204

2. Dünden Bugüne Türkiye’de Savunma Sanayii .......................................... 205

3. Türk Savunma Sanayiinin Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması ..................... 207

4. Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumunun Dünü ve Bugünü ..................... 209

4.1. MKEK’nin Kuruluş Amacı ve Yapacağı İşler ................................... 211

4.2. MKEK’nun Gelişim Sürecindeki Faaliyetler .................................... 212

4.2. MKEK’nin Örgütsel Yapısının Değişimi ve Mevcut Durum ............ 218

5. Örgüt Kuramları Bağlamında MKEK’nun Değerlendirilmesi ................... 222

BİR GİRİŞİMCİLİK VAKASI OLARAK BURSA MERİNOS FABRİKASI .................................................................................................. 228

● GİRİŞ .......................................................................................................... 229

● KURUMSAL ALTYAPI ............................................................................ 230

● YÖNTEM VE ANALİZ ............................................................................. 233

● BULGULAR VE TARTIŞMA ................................................................... 233

● SONUÇ :..................................................................................................... 236

MERİNOS KUMAŞ FABRİKASI KURULUM KRONOLOJİSİ .............. 237